Güneş Tutulması Deprem Tetikler mi?

Güneş tutulması ile deprem arasındaki ilişkiyi TamgaTürk sizler için araştırdı.

Türkiye’de de gözlemlenebilecek olan 25 Ekim 2022 kısmi güneş tutulması, bütün dünyada sosyal medyanın hakkında en çok konuştuğu olay oldu. Bilindiği gibi güneş tutulmaları Ay’ın Dünya ile Güneş arasında pozisyonlanması ile gerçekleşiyor. Ay, Güneş’ten çok daha küçük olsa da Dünya’ya daha yakın olduğu için Güneş’in Dünya’daki gözlemcilere göre önünü kapatabiliyor. Bu bütün Güneş yüzeyini kaplayan bir konumlanmaysa tam güneş tutulması, bir kısmını kaplıyorsa kısmi güneş tutulması gerçekleşiyor. 

Bütün dünyada farklı kültürlerde Güneş tutulmasıyla ilgili hurafeler, batıl inanışlar ve metafizik açıklamalar var. Şamanistik Türklerde, örneğin, güneş tutulması güneşin ruhunun kötü ruhlar tarafından “tutsak edilmesi" ile gerçekleşiyordu. Güneşin kararmasına bu yüzden “tutulması” diyoruz. Hıristiyanlar İsa çarmıha gerildiğinde güneş tutulduğuna inanırlar. Herodotus’a göre, savaş esnasında güneş tutulunca Medler ve Lidyalılar barış yapmaya karar vermişler. Fakat bir inanış var ki, modern zamanda güneş tutulmasıyla ilgili inanışların en yaygını ve Türkiye’de birçok insan bu inanışı paylaşıyor: Güneş tutulması ve deprem ilişkisi.

Deprem Nasıl Oluşur?

İlk olarak Alman jeolog Alfred Wegener tarafından 1912’de ilkel bir versiyonu ileri sürülen tektonik levhalar teorisi, ondan yaklaşık yarım asır sonra ispatlanmıştı. Wegener okyanusun her iki yakasındaki biyolojik türler arasındaki ilişkiyi ve özellikle Afrika ve Güney Amerika arasındaki sahil şeridi uyumunu fark etmiş ve bu kıtaların birleşikken ayrıldıklarını ileri sürmüştü. Ancak bu teori kabul görmedi, ta ki deniz diplerindeki levha sınırları tespit edilene dek.

Günümüzde kesin olarak biliyoruz ki Dünya’nın kabuğu, sıvı magma üzerinde deyim yerindeyse yüzüyor. Bu kabuk parçalara ayrılmış halde, büyük parçalara levha deniyor. Levhaların çarpıştığı, sürtündüğü, ayrıldığı yerlerde volkanik faaliyetler, dağ oluşumları yahut depremler meydana geliyor. Kıta levhaları ve daha küçük parçalar hareket ederlerken sıkıştıklarında, uzun süre potansiyel enerji biriktirip, gerilen bir yay gibi boşalarak zıplamalı hareket yapıyorlar, bu nedenle depremler gerçekleşiyor.

Güneş Tutulması ve Deprem

11 Ağustos 1999’da yaşanan tam güneş tutulması, Türkiye’nin de dahil olduğu geniş bir bölgeden izlenebilmişti. Güneş tutulmaları bütün dünyada aynı şekilde gerçekleşmiyor; Ay’ın gökyüzündeki seyrine göre gerçekleştiğinden, yalnızca belli açılardaki ülkelerden izlenebiliyor. Türkiye, 1999’daki tutulmayı izleyebilmişken, 2005 ve 2008’deki güneş tutulmalarını izleyememişti.

1999 tutulması, Türkiye tarihinin en acı olaylarından olan 17 Ağustos 1999 depreminden hemen önce gerçekleşmişti. Birçok insan, depremin güneş tutulmasıyla ilişkili olduğunu düşündü. Bugün yaşanan 25 Ekim 2022 güneş tutulması da bu yüzden sosyal medyada depremle ilgili içeriklerin artmasına neden oldu.

Yakın gök cisimlerinin çekim kuvvetlerinin dünyayı etkilediği bilinen bir gerçek. Bunun en kolay gözlemlenen sonucu, med-cezir ya da gel-git olarak bilinen fenomen. Ay’ın çekim kuvveti sebebiyle kabaran sular, dünyanın birçok yerindeki büyük su kütlelerinde gözlemleniyor. Bazı bölgelerde med-cezir sebebiyle birkaç kilometrelik alanlar birkaç saat boyunca denizken, daha sonra kara parçasına dönüşüyor. Hatta bu fenomenin hem suya, hem karaya uyum sağlama stresi yaratarak evrimde rol oynadığı düşünülüyor. 

Bilimadamları, güneş tutulması esnasındaki hareketlerin deprem yaratabileceğini, ancak bunun tutulmayla alakası olmadığını söylüyorlar. Görünüşe göre asıl sebep, Ay’ın dolunay safhasında olması ve yakınlığı. Ay bir bölgeye daha yakınsa, orada yerel olarak çekim gücünü daha çok hissettiriyor. Bu da eğer levhalarda bir birikim varsa boşalmasına, “takılan” levhanın kurtularak hareket etmesine neden olabiliyor. Bu ihtimal her ne kadar düşükse de gerçekten var. Ancak güneşin ışınlarının dünyaya gelemiyor oluşunun güneş tutulması ile bir ilgisi yok.