Özbekistan: Karakalpakistan İsyanı Neden Çıktı?
Özbekistan'da yaşanan ayaklanmanın nedeni ne?
Evvelsi gün Özbekistan'a bağlı Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'nin egemen statüsünün değişikliğine ilişkin anayasa değişikliğinin gündeme gelmesinin ardından Nukus şehrinde olaylar çıktı.
Olayların Nedeni Ne?
Özbekistan anayasasında yapılacak değişiklikle özerk bir cumhuriyet olan Karakalpakistan'ın "egemen" statüsü değiştirilerek Taşkent'in merkezi otoritesi güçlendirileceği açıklanmıştı.Söz konusu teklifte Özbekistan anayasasının Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'nin statüsünü belirleyen 70, 71, 71, 73, 74 ve 75. maddelerinde değişiklik yapılması öngörülüyordu.
26 Haziran'da sunulan yasa taslağında Karakalpakistan'ın anayasada yer alan "egemen" statüsü kaldırılıyor ve sadece "Karakalpak Cumhuriyeti"nden bahsediliyordu. Halihazırda yürürlükte olan 70. maddede şu ifadelere yer veriliyor:
Değiştirilmek İstenen 6 Madde
"Karakalpak Egemen Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti'nin bir parçasıdır. Karakalpakistan Cumhuriyeti'nin egemenliği, Özbekistan Cumhuriyeti tarafından korunmaktadır."Teklifteki 70. madde:
"Karakalpakistan Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti'nin bir parçasıdır. Karakalpakistan Cumhuriyeti topraklarında, Özbekistan Cumhuriyeti Anayasası ve yasaları tarafından sağlanan özgürlük ve tüm haklar garanti altına alınmıştır."
Ayrıca mevcut anayasanın 74. maddesinde de Karakalpakistan'ın referandum yoluyla Özbekistan'dan ayrılabileceğine ilişkin ifadeler bulunuyor. Mevcut 74. madde:
"Karakalpakistan Cumhuriyeti, Karakalpakistan'da yapılacak referandumu ile Özbekistan Cumhuriyeti'nden ayrılma hakkına sahiptir."
Teklif edilen 74. Madde:
"Karakalpakistan Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti anayasası ve kanunlarına ve Karakalpakistan Cumhuriyeti anayasası ve kanunlarına uygun olarak kendi topraklarında yasama, yürütme ve yargı yetkisini kullanır."
Karakalpakistan'ın isterse (teorik olarak) bağımsızlığını kazanabileceğini belirten bu anayasa maddeleri Sovyetlerden kalan bir miras. Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan gibi Türk cumhuriyetleri anayasalarında da Sovyetler Birliği döneminde (sadece teorik olarak) isterlerse bağımsız olabileceklerine ilişkin maddeler yer alıyordu.
İsyanın Çıkışı
Bu anayasa değişikliği teklifinin 26 Haziran'da kamuya açıklanmasının ardından Karakalpakistan hareketlenmeye başladı. Teklifin gerçeğe dönüşmesi ihtimalinin giderek güçlenmesinin ardından 1 Temmuz'da Karakalpakistan'ın Nukus kenti karıştı.Karakalpakların özerk cumhuriyetlerinin Taşkent yönetimine daha sert bağlarla bağlanmasını öngören değişikliğe yönelik protestoları giderek büyüdü ve 1 Temmuz gecesi Karakalpakistan'ın başkenti olan Nukus şehrinde on binler meydanları doldurdu.
Taşkent'in Hamleleri
Taşkent yönetimi, Kazakistan'da yaşanan 'Kanlı Ocak Olayları'nda olduğu gibi protestoların "dış güçler" tarafından tahrik edildiğini ve asıl amacın ülkede "iktidarı ele geçirmek" olduğunu iddia etti.Mirziyoyev Nukus'ta
2 Temmuz günü Karakalpakistan'ın başkenti Nukus'a gelen Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Karakalpakistan parlamentosunda bir konuşma yaparak anayasadaki söz konusu 6 maddenin "Karakalpak halkı memnun olmazsa asla değiştirilmeyeceğini" söyledi. Mirziyoyev burada yaptığı konuşmada bu teklifin Karakalpakistan parlamentosuyla istişare halinde getirildiğini belirterek Karakalpak milletvekillerini, Karakalpak halkının sıkıntılarını kendisine iletmemekle suçladı.Yılbaşında gaz fiyatlarına gelen zamlar ve diğer pek çok sosyal sorun nedeniyle Kazakistan'ın Janaözen kentinde başlayan ve tüm ülkeye yayılan protestolarda pek çok insan hayatını kaybetmiş, Kazak diktatörü Kasım Cömert Tokayev de protestocular hakkında benzer iddialar ortaya atmıştı.