Türkiye'nin Dövize Çevrilebilir Mevduat Tecrübeleri: Sonuçları Acı Oldu
AKP'li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın kararıyla "dövize endeksli mevduat" hayatımıza yıllar sonra yeniden girdi.
Türkiye, yıllar sonra AKP'li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın kararıyla dövize endeksli mevduat uygulamasına geri döndü. Kararın açıklandığı sıralarda 18,30 seviyesine kadar çıkmış olan dolar kuru, sonrasında keskin bir düşüş yaşayarak 11,20 seviyesine kadar indi.
Dövize endeksli mevduat (DEM) ya da "Dövize Çevrilebilir TL Mevduat Hesapları (DÇM)", Türkiye'de ilk kez 1960'larda uygulamaya geçmişti.
Euronews'ün ODTÜ İktisat Yüksek Lisans Mezunu Aytek Soner Alpan ve gazeteci Batu Bozkürk'ün verdiği bilgilerden aktardığı habere göre söz konusu hesaplara hazine eliyle verilen kur farkının tazmin edileceği garantisi uygulaması, 1967 yılında ilk kez icra edildi. Uygulama ile birlikte yurt dışında yaşayan Türkler 3,5 milyar dolara ulaşan dövizi Türkiye'ye getirdi.
Dövize çevrilebilir mevduatların para arzında artışa, enflasyonda hızlanmaya yol açması, sonunda ise hazineye büyük yük haline gelmesiyle birlikte DÇM'lere önce sınırlamalar getirildi, sonra ise tamamıyla kaldırıldı.
Demirel Uygulamayı Geri Getirdi
Uygulama ülkede artan döviz talebi gerekçesiyle 1974 yılında Demirel hükümeti tarafından geri getirildi. 8 bankanın yetkilendirildiliği ülkede amaç yine yurt dışındaki Türklerin döviz varlıklarını anavatana çekmekti.1977 yılına gelindiğinde Merkez Bankası ve bankalar dövize çevrilebilir mevduatların vade ödemelerini ödeyemez hale geldi ve sistem 1978 yılında çöktü. 1981 yılı sonrasında devlet bu borçları üstlenmek zorunda kaldı. Dövize çevrilebilir mevduat sağlayan bankaların 1978 yılında Türk ekonomisi üzerindeki etkisini doruğa çıkarmış, IMF olmaksızın IMF koşullarını dayatmaya başlamıştı.
Sonunda hükümet doğrudan IMF'ye gitti ve Türk lirası devalüe edilmek zorunda kaldı. 24 Ocak kararlarını doğuran krizin ardından 90'lı yıllara kadar sürecek olan kronik enflasyon sarmalına girildi.
Özal'ın DÇM'lerle İlgili Yorumu: İnşallah Gençlerimiz Ders Alır
Dönemin Başbakanı Turgut Özal, Eylül 1989'da Milliyet tarafından yayımlanan habere göre uygulamaya ilişkin şu sözleri söyledi:"İnşallah gençlerimiz bundan ders alır. Bir daha böyle hesapsız kitapsız hatalar yaparak, gelecek nesilleri zor taşınan yük altına sokmaz. 84-89 arasında bu ödemeleri yapmasaydık aile başına herkese 1 milyon TL para ödeyebilirdik. 9 bin ilave okul, 900 orta boy fabrika, 500 hastane ve 4 bin km otoyol daha yapardık. 100 bin insan iş sahibi olabilirdi. İşte geçmişin hatalarının bir topluma ne kadara mal olduğunun basit bir bilançosu budur."
DÇM'nin Yükünü Vatandaş Ödedi
1984-1989 yılları arasında yaşanan enflasyonun yarısının dövize çevrilebilir Türk lirası mevduatı uygulaması nedeniyle yaşandığını belirten Özal, "Benim memurum, işçim, esnafım diyenler, DÇM'nin yükünü vatandaşın sırtına yıktılar, orta direğin sırtına yıktılar. Bu borcu siz ödediniz" dedi.Dövize çevrilebilir mevduat hesaplarının borçlarının ödenmesi sonrasında Ankara'da bir kokteyl veren Özal, burada yaptığı konuşmada "1970li yıllarda o zaman kendilerini akıllı, uyanık sananlar böyle bir yol buldular. Tam 221 bankaya borçlandık ve Türkiye bunları ödeyemedi" ifadelerini kullandı.