Tuttuğunu Kurutan Çin Bu Kez de Karadağ'ı Batırdı

Karadağ, Çin'den 1 milyar dolar borç alınarak başlanan otoban projesi nedeniyle toprak kaybetmeyle karşı karşıya. Yeni hükümet borcunu ödemek için AB'den kredi istedi.

Karadağ'daki eski hükümet döneminde Çin'den yaklaşık 1 milyar dolar borç alınarak yapımına başlanan otobanın borçlarının ödenememesi halinde 2014 tarihli anlaşmaya göre Çin'e tanınan toprak talep etme hakkı doğuyor. “China Road and Bridge Corporation” şirketi tarafından inşaa edilen yol AB periferisinde yaşanan büyük bir jeopolitik savaşın bir parçası olarak ifade ediliyor.

Financial Times’a bir röportaj veren Karadağ Ekonomi Bakanı şu ifadeleri kullandı ”Karadağ o kadar küçük bir devlet ki bu AB için kolay bir karar olmalıdır.” ifadelerinin devamında ”Bu onlar için küçük ve kolay bir zafer olacaktır.”dedi

Siyasi Analist Stefan Vladisavljev bu durumu şu şekilde ifade etti: ‘‘Bu talep Karadağ veya bölgenin başka bir ülkesinin AB’den bölgede Çin etkisini zayıflatmak için talep ettiği ilk yardımdır.” ifadelerinin devamında ‘‘Biz Çin’e karşı Brüksel’den bu kadar açık yardım talep eden başka bir ülke daha önce görmedik.” diyerek Çin tehlikesine kayıtsız kalınmamasını söyledi.

Karadağ Maliye Bakanı Spajic, " otobanın ilk bölümü olan yolun dörte birini 20 milyon Euroya tamamladı, bu rakam dünyada ki en pahalı yollardan biri olma özelliğini taşıyor." dedi. Aynı zamanda AB'den destek almadıklarını Altyapı konusunda Çin ile iş birliği yaptıklarını söyleyen Spajic ‘‘Altyapı için şu anda Çin’e yaslanmış durumdayız. Jeopolitik açıdan durumumuz dramatik” ifadelerini kullandı. Aynı şekilde turizmde de en fazla turistin AB ülkelerinden değil Rusya gibi diğer ülkelerden geldiğini belirtti.

2006 yılında Sırbistan ile yollarını ayıran Karadağ, 2017 yılında Moskova’nın karşı çıkmasına rağmen NATO üyesi oldu. 2024 yılında AB’ye girmeye hazırlanan Karadağ’ın en büyük yatırımcılarından biri Rusya idi.

Maliye Bakanı, Avrupa Komisyonu, Avrupa Yatırım Bankası ve Avrupa Gelişim ve İnşaa Bankası gibi bir çok kurumdan maddi yardım talep edeceklerini belirtti.

AB’nin yardıma hazır olduğunu ancak komisyonun bir yetkilisinin gerekli olan finansmanı bulmada zorlanacaklarını belirttiğini aktardı.

Bir AB yetkilisi ‘‘Siyasi olarak yardım etmek istiyoruz…ancak kredinin büyüklüğü ekonominin büyüklüğü ile orantılı değil, bü yüzden mekanizmalar hala görünür değil” ifadelerini kullandı.

İlk 41 Kilometre İçin 1 Milyar Dolar Borç

Halk arasında 'hiçbir yere gitmeyen otoban' olarak adlandırılan yol projesinin imzaları 2014 yılında başbakan, bugün ise devlet başkanı olan Milo Djukanovic'in döneminde atıldı. 163 kilometrelik otobanın, Karadağ'ın Adriyatik Denizi'ndeki Bar Limanı'nı komşu Sırbistan'ın başkenti Belgrad'a bağlaması öngörülüyordu. Karadağ hükümeti, üç parçalı olarak inşa edilecek otobanın sadece ilk 41 kilometresi için Çin'den 1 milyar dolar borç aldı. Bu anlaşma o dönem, Çin'in Bir Kuşak Bir Yol projesi kapsamında Avrupa'daki nüfuzunu artırma girişimi olarak da yorumlandı.

Altındaki Yol Kullanılıyor

Ancak gelinen noktada, yolun Çin finansmanıyla yapılan ve 2019 yılında tamamlanmış olması planlanan ilk bölümünün inşaatı Çin Virüsü nedeniyle bitmedi. Öyle ki, Karadağlılar ülkeyi borca boğan inşaatın altından geçen eski yolu kullanıyor. Bununla birlikte, Çin Exim Bank'tan (The Export Import Bank Of China) alınan kredinin ilk taksidinin nasıl ödeneceği bilinmiyor.

Borç Ödenmezse Toprak Talebi

İmzalanan anlaşma uyarınca, eğer Karadağ hükümeti Exim Bank'a borcunu ödeyemezse, bankanın -orduya ait olmadığı veya diplomatik amaçlarla kullanılmadığı sürece- toprağa el koyma hakkı bulunuyor. Çin bankası ise temmuz ayında ödenmesi planlanan ilk taksidi şu an için 2022 sonuna erteledi.

'Son Sözü Söyleme Yetkisi Çin Mahkemelerine Verildi'

Önceki hükümetin imzaladığı anlaşma uyarısınca kontratın hayata geçirilmesine dair son sözü söyleme yetkisinin Çin mahkemelerine verildiğini aktarıldı.

Karşı Çıkan Muhalefet Bugün İktidarda

Karadağ'da muhalefet partileri, bir dizi fizibilite çalışmasına dayanarak projeye 2014 yılında karşı çıkmıştı. O günün muhalefeti, 30 yıllık iktidarda kaldıktan sonra Ağustos ayında seçimleri kaybeden Sosyalist Demokratik Partisi'ni yenerek kılpayı farkla çoğunluk sahibi olan bir koalisyon hükümetiyle iktidarda. Yeni hükümet, Çin'e borcu kapatabilmek için de Avrupa Birliği'ne (AB) yönelmiş durumda. Maliye Bakanı Milojko Spajic, aylar süren temasların ardından, Avrupa'daki bir kurumun kendilerine düşük faizle kredi vermeyi kabul ettiğini açıkladı.

"Borcu Kapatıp Faizleri Düşürebileceğiz"

Spajic, kurumun adını vermemekle birlikte bu kredi sayesinde nakit sıkıntısı çeken hükümetin birikim yapabileceğini ve faiz oranlarını düşürebileceğini söyledi. AB kaynakları ise anlaşmanın Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'in imzasını aldıktan sonra yürürlüğe gireceğini belirtti. Bu anlaşma da, Karadağ'da yeni hükümetin Çin nüfuzuna karşı AB'yi devreye sokması olarak yorumlanıyor. Uzmanlar, Çin'in eski Yugoslavya ülkelerinde son dönemde milyarlarca dolarlık yatırım yaparak, AB'nin doğuya genişleme planlarını karmaşıklaştırdığını söylüyor. 

Devamı Yapılmayabilir

'Hiçbir yere çıkmayan' otoban projesinin yarım kalan inşaatı şu an, başkent Podgorica'nın dışındaki tepelerden başlıyor; kentin doğusundaki dağlık arazide son buluyor. Hükümet, yolun henüz tamamlanmayan ilk bölümünün yol açtığı borcun büyüklüğü nedeniyle, projenin devamının da getirilemeyeceği söyleniyor.

"Gelecek Nesiller Belki Ödeyebilecek"

Eski adalet bakanlarından Dragan Soc, "Sanırım borcu bu nesil ödeyemeyecek, belki gelecek nesiler öder. Fakat bunun Çin için bir sorun olmadığını düşünüyorum. Bu, bizim yanlış kararımız" diyor.

"Önceki Hükümetin Yanlış Kararının Kurbanıyız"

Başbakan Yardımcısı Dritan Abazovic de, geçtiğimiz aylarda AB'den borç talep ettikleri sırada "Şu an, önceki hükümetin son derece yanlış olan kararının bir kurbanıyız" demişti. Abazovic, anlaşmanın Çin mahkemelerine yetki veren ve Pekin'e toprak talep etme hakkı tanıyan anlaşmanın maddelerini de 'inanılmaz' bulduğunu söyleterek, "Bu normal değil. Ulusal çıkarlar açısından hiçbir mantığı yok" diye konuştu. 

"Ferrari Aldık Ama Benzine Paramız Yok"

Asya Çalışmaları Avrupa Enstitüsü'nden Mladen Grgic ise yolun ülkedeki en iyi otoban olduğunu söylese de, "Karadağ için böyle bir otobana sahip olmak, ortalama maaşla Ferrari almak gibi. Sonra aklınıza geliyor ki, 'Benzine param olmayabilir" dedi. 

Yolsuzluk İddiası

Grgic, Balkanlardaki Çin projelerinin her zaman için 'siyasi' olduğu yorumunu yaparak, "Balkanlarda her şey bu şekilde yapıyor. Kamunun parasını, dalkavuklar ağınıza dağıtmak ve siyasi amaçlar için kullanıyorsunuz" yorumunu yaptı. Grgic, nüfuz alanı yaratmak isteyen ve yükselen bir süper güç olarak Çin'den gelen parayla yolsuzluğun kolaylaştığını savundu.

Başbakan Yardımcısı Dritan Abazovic, mayıs ayında verdiği bir röportajda, önceki hükümetin üyelerinin Çin finansmanlı otobanın inşaatı sırasında yolsuzluk yaptığı iddiaları için soruşturma açılabileceğini söylemişti. Ancak Çin'le ilk taksidi ertelemek ve AB'yle de kredi almak için yapılan görüşmeler sırasında böyle bir soruşturma henüz açılmadı. 

Dış Borç Gayrisafi Milli Hasılanın Üzerinde

IMF verilerine göre, ekonomisi turizme dayalı olan Karadağ 2020'de zor bir yıl geçirdi; ülke ekonomisi yüzde 15.2 oranında daraldı. Bugünkü göstergeler, 2021'de yüzde 9 büyüme öngörüyor. Karadağ'da gayrısafi milli hasılanın yüzde 103'üne yükselen dış borcun yaklaşık dörtte biri ise Çin'den alındı. 

Ek olarak Oxford Üniversitesi öğretim üyesi Tena Prelac Financial Times’a verdiği demeçte ”AB müdahale etmeli. Karadağ AB’nin ön bahçesidir: bu AB’nin gerçek bir jeostratejik oyuncu olduğunu gösterir.”  ifadelerini kullandı.