Bir Türk Yahudisi Portesi: Ernst Hirsch

Oğlunun adını Enver Tandoğan koyan bir Yahudi profesör.

Ernst Eduard Hirsch, bir Alman Yahudisiydi. Frankfurt’ta mahkeme üyeliği yapıyor, ayrıca doçent sıfatıyla ders veriyordu. 1933’te Nazilerin iktidara gelmesiyle, “ırki şartları sağlamadığı” gerekçesiyle işine son verildi. Bu tarihten itibaren birçok akademisyen, uzman, sanatçı ve düşünür Almanya’dan  kaçacak, başka ülkelere sığınacaktı. Hirsch de bunlardan biriydi ve bahtına Türkiye düştü.

Uzun savaş dönemleri ve eğitimin yeni modernize edilmiş olması sebebiyle yetişmiş insan sıkıntısı çeken Türkiye için bu Yahudiler altın değerindeydi. Bizzat Atatürk’ün talimatıyla Türk hariciyesi ve akademyası bu Yahudileri Türkiye’ye getirmek için çalışmalar yapıyordu. Hollanda’ya sığınan Hirsch’e Türk devleti tarafından yetkilendirilmiş Philip Schwartz bir teklif yapınca, kabul etti ve Türkiye’ye geldi.

İstanbul ve Ankara üniversitelerinde hocalık yapan Hirsch, Türkçeyi kısa sürede öğrendi ve derslerini Türkçe vermeye başladı. Türk vatandaşlığına geçtiğinde, maaşının yeniden düzenlenmesi esnasında yabancı dil tahsisini almak için anadili olan Almanca’dan “yabancı dil” sınavına bile girdi. Ernst Hirsch, Ticaret Hukuku ve Fikri Haklar meselesinde Türk hukukunda hala etkisi süren bir kurucu olmanın yanında, o kadar Türk olmuştu ki, çocuğunun adını Enver koydu. Çok sevdiği Enver Paşa’ya hürmeten doğan oğlunun adını Enver koyan Hirsch, bir de ana Türkçe isim taşımasını istediği için dönemin Ankara valisinin soyadından mülhem Tandoğan ismini yanına ekledi. Soyadı Türkçe imlayla kaydedilen “Enver Tandoğan Hirş”, Türkiye’nin sahip çıktığı bir entelektüelin, Türkiye’ye ve Türk’e sahip çıkma gösterisinin adıydı.

Nazilerin yenilmesi ve Almanya’nın normalleşmesi üzerine, maaşı çok defalar kesilen hatta bir dönem ücretsiz ders veren Hirsch, Berlin’den gelen teklifi kabul ederek Türkiye’den ayrıldı. Freie Universität Berlin’de rektörlük de yapan Hirsch, Türkiye’yle bağını hiç koparmadı. 1980 darbesinde cunta yönetimine “Söyleyin onlara, her general Atatürk değildir” demesi, bu ünlü Türk reformcusuna olan saygı ve bağlılığının bir işaretidir.

Enver Tandoğan Hirş, Türk aydınlanmasının güzel günlerinin bir hatırası olan adıyla halen yaşıyor ve Almanya’da ikamet ediyor.