Güney Azerbaycan'ın Milli Lideri: Settar Han
İran deyince aklımıza Farslık ve Şiilik geliyor
İran deyince aklımıza Farslık ve Şiilik geliyor. Halbuki bir asır önce İran’a bakan Türk’ü mutlaka görürdü. Öyle ki, İran’ı bir Türk sülalesi yönetiyordu, o sülaleyi deviren devrimin öncülüğünü de başka Türkler yapıyordu.
O Türklerden en sevgilisi, herhalde Settar Han’dır, nam-ı diğer Serdar-ı Milli. Yozlaşmış şah rejimine karşı, Türkiye’deki hareketlerin de modellik etmesiyle İran’da yaşayan Türkler ve Farslar tepki göstermeye başlamışlardı. Küçük yaşta ağabeyi İsmail’in şah rejimi güçlerince hapsedilip öldürüldüğüne şahit olan Settar, bu tepkinin öncülerinden biri olmayı kısa sürede başarmıştı. Babası da dahil olmak üzere Settar’ın ailesi şah rejimi güçleriyle sık sık çatışmalar yaşamıştır, Settar bu çatışmalarda yaralanmışsa da, daha sonra şah ordusunun korucu güçlerine katılmıştır. Aile geçmişi ve silahlı mücadeleye hakimiyeti, Settar’ı devrimcilerin lideri konumuna getirmiştir.
1906 yılı geldiğinde Settar Han, ekserisi Güney Azerbaycanlı Türklerden oluşan milisler ve protestocuları örgütler ve devrimi ateşler. İngiltere ve Rusya da bu dönemki karışıklıktan faydalanarak İran üzerindeki nüfuz ve tahakkümlerini pekiştiren hamleler yaparlar. Şah rejimiyle ittifak yapan Rusya, ilan edilen meşrutiyeti boğmaya çalışır. Yeni açılan meclis topa tutulur. Settar Han, arkadaşlarıyla birlikte Tebriz’e geçerek direnişi devam ettirir, iki kuvvetle de başarıyla çarpışır. Tahran’a yeniden girmeyi başararak İran meşrutiyet devrimini pekiştirir.
Bu dönemde Taşnak partisi de, İran şahlık rejimine destek vermektedir. İttihat ve Terakki Cemiyeti ise, Halil Kut Paşa’nın başkanlığında, Yakup Cemil, Mustafa Necip, Mülazım Hilmi, Mehmet Emin Yurdakul, Ömer Naci, Said Selmasi gibi isimlerden oluşan bir heyeti Settar Han’a yardımcı olmak için görevlendirerek İran’a göndermiştir.
Dostu ve yoldaşı Bağır Han’la birlikte Tahran’da karşı devrim milislerine karşı direnirken yaralanan Settar Han, 1914 yılında yaralarının yarattığı enfeksiyon nedeniyle vefat eder. Falih Rıfkı Atay, Settar Han’ın milliyetçi-meşrutiyetçi mücadelesinin Mustafa Kemal Atatürk’ün ilham kaynaklarından olduğunu kaydeder.
Azerbaycan’ın büyük şairlerinden Mirza Elekber Sabir, Settar Han’ı şu dizelerle anlatmıştır:
Ta ki millət məcməin Tehranda viran etdilər,
Türklər Səttar xan ilə əhd ü peyman etdilər,
Zülm ü istibdadə qarşı nifrət elan etdilər,
Millətə milliyətə can nəqdi-qurban etdilər,
Ayeyi-Zibhi əzim itlaqi ol qurbanədir,
Afərinin himməti-valayi-Səttarxanədir.