Uqraina Anayasasında "Qırımtatar Muhtariyeti" Aqqında Denişiklik Teklifi Layihası

Kırım Tatar diasporası, Ukrayna Anayasası'nda yer alan Kırım Özerk Cumhuriyeti ile ilgili maddelerin Kırım Tatar özerkliğinin temini doğrultusunda değiştirilmesi için bir tasarı metni yayımladı.

Kırım Tatar diasporası, yarımadanın Rusya tarafından işgal edilişinin yedinci yıl dönümünde Ukrayna Anayasası'nda yıllardır tecelli etmesi beklenen kritik değişiklik için tarihi bir adım atarak Kırım Tatar özerkliği için bir tasarı yayımladı.

Ukrayna Anayasası'nın 134, 135, 135-1, 136, 136-1, 137, 138, 138-1 ve 139'ncu maddelerinde değişikliğe gidilmesinin teklif edildiği tasarı, Kırım Derneği vesilesiyle kamuoyuna duyuruldu. Diasporanın Anayasa'nın ilgili maddelerine ilişkin teklifinin sunulduğu layihada tekliften önce yer alan takdim bölümünde Dünya Kırım Tatar Kongresi’nin 2015 senesinde Ankara’da yapılan toplantısında okunan dönemin Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko'nun mesajına atıfta bulunuldu. Hatırlanacağı üzere Poroşenko, bu mesajında "Kırım, Ukrayna’ya Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti olarak dönecektir" ifadelerine yer vermişti.

Diasporanın mevcut Anayasa'daki Kırım Özerk Cumhuriyeti'ne ilişkin maddelerinde gidilmesini teklif ettiği değişikliklerden önce yer alan takdim şu satırlarla devam etti:

"Kırım Tatar halkının en büyük nüfus yoğunluğunu oluşturan Kırım Tatar Diasporası mensupları olarak;

1917 yılında kurulan Kırım Demokratik Halk Cumhuriyeti Anayasası’ndan ruhunu alan, temeli 150 yıllık Kırım Tatar millî mücadelesine dayanan siyasî, hukukî, tarihî, insanî ve sosyal tecrübe ile;

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokolleri, Birleşmiş Milletler Yerli Halklar Hakları Bildirgesi’nde vücut bulan insan hakları, hukuk ve adalet esaslarını temel alan,

Avrupa Parlamentosunun 11 Şubat 2021 tarih ve 2021-50 sayılı kararının 60.paragrafında da vurgulanan “Kırım Tatarlarının millî ve bölgesel özerkliği” kavramını hayata geçirir nitelikte,

Kırım’da Ukrayna’nın egemenlik haklarını, Kırım’ın aslî ve yerli halkı olan Kırım Tatarları ile birlikte Kırım’da yaşayan diğer yerli halklar ve ulusal azınlıkların hak ve hukuklarını korumayı amaçlayan;

Ukrayna Anayasasının Kırım Özerk Cumhuriyetini düzenleyen 10.Kısmı hakkında değişiklik tekliflerimiz aşağıda yer almaktadır."

Kiev'in Vaadi Doğrultusunda Kırım Tatar Özerkliği İçin Sunulan Teklif

Madde 134. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti, Ukrayna’nın yerli halkı olan Kırım Tatarlarının kendi kaderini tayin hakkından kaynağı alan ve bu esasa göre Kırım yarımadası ile Ukrayna Parlamentosu tarafından belirlenen sınırları kapsamak suretiyle kurulmuş, Ukrayna Anayasasında belirlenen esaslar ve yetkilere göre idare edilen özerk bir cumhuriyettir. Kırım yarımadası sınırları içinde her hangi bir bölgeye, şehre ya da başkaca yerel bir birime istisnai yönetim rejimi tanınamaz.

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti ve bu cumhuriyetin kurulu olduğu Kırım yarımadası Ukrayna’nın ayrılmaz ve devredilemez bir parçasıdır.

Madde 135. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti, Kırım Parlamentosu ve Kırım Tatar Millî Kurultayı tarafından kabul edilen ve Ukrayna Parlamentosu tarafından onaylanarak yürürlüğe giren Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Anayasasına ve Ukrayna Anayasası ve kanunlarına uygun olarak belirlenmiş yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir.

Kırım Parlamentosunun yasal düzenlemeleri ve Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetinin Bakanlar Kurulu kararları Ukrayna Anayasasına, kanunlarına aykırı olamaz. Kırım Parlamentosu ve Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Ukrayna Cumhurbaşkanlığı ve Ukrayna Bakanlar Kurulu ile uyum içinde çalışır.

Madde 135-1. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetinde devlet dilleri Ukraince ve Kırım Tatarcadır.

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetinde yaşayan diğer halkların kendi anadillerinde eğitimi, anadillerinin korunması ve gelişimi, bireylerin  anadilinde kendisini ifade özgürlüğü güvence altına alınmıştır ve Ukrayna yasalarına uygun olarak Kırım Parlamentosu tarafından alınacak kararlarla korunur.

Madde 136. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetinin temsil organı Kırım Parlamentosu’dur. Kırım Parlamentosu, bu Anayasanın 137 ve 138.maddeleri ile Ukrayna yasalarında belirlenen konularda kararlar ve kararnameler kabul etmek suretiyle yasama yetkisini kullanır.

Kırım Parlamentosu 100 milletvekilinden oluşur. Kırım Parlamentosu milletvekilleri, Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti sınırlarında ikamet etmekte olan ve oy kullanma hakkına sahip Ukrayna vatandaşlarının gizli oylarıyla ortak, eşit ve doğrudan seçim hakkı esaslarına göre seçilir.

Son beş yıldır Kırım’da yaşayan ve oy kullanma hakkına sahip olan Ukrayna vatandaşları Kırım Parlamentosuna milletvekili olarak seçilebilir.

Ukrayna’nın yerli halkı olan Kırım Tatar halkının 34 temsilcisi Kırım Parlamentosunun oluşumunda milletvekili olarak yer alır. Kırım Tatar halkını temsil edecek bu milletvekilleri Ukrayna kanunları temel alınarak Kırım Tatar Millî Kurultayı tarafından belirlenecek esaslara göre oy verme hakkına sahip Kırım Tatarlarının gizli oylarıyla ortak, eşit ve doğrudan seçim hakkı esaslarına göre seçilir.

Kırım Parlamentosu milletvekillerinin olağan seçim süresi beş yıldır. Seçimler beş yılda bir Ekim ayının son günü yapılır.

Kırım Parlamentosu seçimlerinin ardından Parlamento toplanarak kendi üyeleri arasından bir Parlamento Başkanı seçer. Parlamento Başkanı seçimi ve Başkanlık divanının oluşumu Kırım Parlamentosunun kabul edeceği bir içtüzükle belirlenir. Kırım Parlamentosu Başkanı, Parlamento oturumlarını yönetir ve Parlamentoyu dışarıya karşı temsil eder.

Kırım Parlamentosunun kararlarının Ukrayna Anayasası ve kanunlarına uygunluk denetimi Ukrayna Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır. Ukrayna Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan uygunluk denetimi sonucunda Ukrayna Anayasasına aykırılık gerekçesiyle hakkında iptal kararı verilen bir karar, iptal kararının ilanından itibaren iki yıl geçmedikçe Kırım Parlamentosunda tekrar görüşülemez. Kırım Parlamentosunun hakkında Ukrayna Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan yargılama sonucu Ukrayna Anayasasına aykırılık gerekçesiyle iptal kararı verdiği bir kararı, Ukrayna Anayasasına uygun hale getirmeden tekrar kabul etmesi halinde Ukrayna Anayasa Mahkemesi, Kırım Parlamentosunun feshine karar verebilir.

Kırım Parlamentosunun süresinden önce feshine ve erken seçimlerinin yapılmasına dair karar Ukrayna Parlamentosu tarafından ilan edilir. Kırım Parlamentosunun kendi kendini feshetmesine dair vereceği karar ise Kırım Parlamentosu tarafından ilan edilir.

Kırım Parlamentosunun yetkilerinin sona ermesi milletvekillerinin de yetkisini kendiliğinden sona erdirir.

Kırım Parlamentosunun erken seçimlerinin yapılmasına dair usul ve esaslar kanunla belirlenir.

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti’nin en üst yürütme organı Kırım Bakanlar Kurulu’dur. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Başkanı Kırım Parlamentosu tarafından kendi üyeleri arasından atanır. Kırım Parlamentosu tarafından atanan Kırım Bakanlar Kurulu Başkanı diğer Bakanları belirleyerek Kırım Parlamentosunun güvenoyuna sunar. Bakanlar Kurulunun Başkan dışındaki üyelerinin Parlamento üyesi olması zorunlu değildir. Bu suretle güvenoyu alan Kırım Bakanlar Kurulu, Ukrayna Cumhurbaşkanı’nın onayı ile görevine başlar. Kırım Bakanlar Kurulunun görevden alınması da aynı usulde yapılır.

Kırım Bakanlar Kurulu’nda yer alan Bakanların en az üçte birinin Kırım Tatar asıllı olması zorunludur.

Kırım Parlamentosu ve Kırım Bakanlar Kurulunun faaliyetleri Ukrayna Anayasası, Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Anayasası ve Ukrayna yasaları ile belirlenir.

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetinde yargı Ukrayna mahkemeleri tarafından yürütülür. Yargı mercileri önünde bireylerin anadilinde savunma hakkı kutsaldır ve bu hakkın kullanılması yasalarla düzenlenir.

Madde 136-1. Kırım’ın aslî ve yerli halkı olan Kırım Tatarlarının en üst özyönetim organı Kırım Tatar Millî Kurultayı’dır. Kırım Tatar Millî Kurultayı dört yıllığına görev yapmak üzere Ukrayna’da yaşayan ve oy verme hakkına sahip Kırım Tatarlarının kendi aralarında gizli oylarıyla ortak, eşit ve doğrudan seçim hakkı esaslarına göre seçilen temsilcilerden oluşur. Seçimlerin ve Kurultay toplantılarının usul ve esasları Kurultay tarafından alınacak kararla belirlenir.

Kırım Tatar halkının millî kimlik ve benliğinin korunması, insanî, ekonomik, sosyal ve hukukî haklarının geliştirilmesi gibi konular Kurultay tarafından karara bağlanır ve Kurultayın bu konularda alacağı kararlar Kırım Parlamentosu ve Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu tarafından alınacak kararlara ve uygulamalara esas oluşturur.

Kırım Tatar Millî Meclisi, Kırım Tatar Millî Kurultayı tarafından kendisini oluşturan temsilciler arasından seçilen 33 üyeden oluşur ve Kurultay kararları kapsamında Kırım Tatar halkının özyönetim organı sıfatıyla daimi olarak çalışır. Kırım Tatar Millî Meclisi’nin görev ve yetkileri Kurultay tarafından belirlenir.

Madde 137. Kırım Parlamentosu aşağıdaki konularda kararname ve kararlar kabul ederek yasal düzenleme yapma yetkisine sahiptir:

Arazi ilişkileri, tarım, arazi ıslahı ve tahsisi, ormanlar, dağlık bölgeler, terapötik çamurlar, mineral ve şifalı sular, diğer doğal kaynaklar;

Taş ocakları, su kaynakları ve bunların kullanımı, su kanallarının inşası;

El sanatları, fuarlar, pazarlar, yerel gelenekler, törenler ve adetlere dair etkinlikler;

Kent, kasaba ve kırsalda kentsel planlama, konut edindirme ve konut geliştirme;

Turizm, restoranlar ve oteller, ulusal ve uluslararası ticaret, alkol ve tütün satışı;

Müzeler, kütüphaneler, tiyatrolar, diğer kültür kurumları, tarihi, arkeolojik ve kültürel alanlar;

Yetiştirme, öğretim, eğitim, bilim, yerli halkların ve ulusal azınlıkların dilleri;

Ortak kullanıma açık ulaşım, enerji nakil hatları, su kanalları gibi altyapı tesisleri;

Avcılık, balıkçılık, toplama;

Nüfusun sıhhî ve epidemiyolojik güvenliği;

Çevrenin korunması ve güvenliği;

Ukrayna yasalarında belirlenen ve kendi sınırları içinde özerk malî yönetim;

Ukrayna Anayasası ve yasalarında tanımlanan diğer konular.

Bu maddenin 1,6,7 ve 11.bentlerinde sayılan hususlar ile 13. bent uyarınca Ukrayna yasaları ile Kırım Parlamentosuna devredilen konulardan 1,6,7 ve 11.bentlerle ilgili konularda Kırım Parlamentosu tarafından alınan kararlar Kırım Tatar Millî Kurultayı tarafından verilecek yetkiye istinaden Kırım Tatar Millî Meclisi’nin onayı ile yürürlüğe girer.

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Kırım Parlamentosu tarafından bu maddede belirtilen konularda kabul edilecek kararname ve kararları uygular.

Kırım Parlamentosunun Ukrayna Anayasasına, Ukrayna kanunlarına, Ukrayna Cumhurbaşkanı kararlarına aykırı kararları hakkında; Kırım Parlamentosunda en az on sandalyesi bulunan siyasî parti grupları, en az yirmi milletvekilinin imzası, Kırım Tatar Millî Meclisi, Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Ukrayna Cumhurbaşkanı ve Ukrayna Bakanlar Kurulu tarafından Ukrayna Anayasa Mahkemesinde dava açılabilir. Ukrayna Anayasa Mahkemesi’nde dava açılması ile davaya konu kararın yürütülmesi kendiliğinden durdurulur. Ukrayna Anayasa Mahkemesinin davaya konu karar hakkında vereceği hüküm kesindir.

Madde 138. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Kırım Parlamentosunun 137.madde uyarınca kabul edeceği kararname ve kararlarla kendisine verilen görevlerle birlikte aşağıdaki konuları yürütür:

Kırım Parlamentosu ve yerel yönetimlerin seçimleri ile yerel halkoylamalarının düzenlenmesi ve yürütülmesi, Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Seçim Komisyonunun kuruluşu ve onaylanması;

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetine ait olan varlıkların ve diğer mülkiyet haklarının yönetimi;

Ukrayna’nın birleşik vergi ve bütçe politikalarına dayalı olarak Kırım Tatar  Özerk Cumhuriyeti bütçesinin geliştirilmesi, onaylanması ve uygulanması;

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetinin, yerli halkların ve ulusal azınlıkların sosyoekonomik ve kültürel gelişimi, insan haklarının korunması, doğal kaynakların verimli kullanımı ve çevre koruma konularında Ukrayna yasaları ve devlet programlarına uygun olarak, programlarının geliştirilmesi, onaylanması ve uygulanması;

Tatil yörelerinin, doğal rezerv fonu varlıklarının, kültürel miras varlıklarının, koruma bölgelerinin güvenli, belirli yerler olarak ilişkilendirilmesi;

İnsan hakları, etnik ve dinler arası ilişkiler, hukukun korunması, sivil düzen ve güvenliğin güvence altına alınması;

Devlet dillerinin işleyişi ve gelişimi için koşulların oluşturulması;

Kırım’ın diğer yerli halkları olan Karaim, Kırımçak ve Urumlar ile ulusal azınlık dillerinin kullanılması, korunması ve geliştirilmesi konusunda tedbirlerin alınması,

Sürgüne uğrayan Kırım Tatar halkının ve ulusal azınlıkların geri dönüşüne ilişkin mülkiyet haklarının iadesi ve sürgün nedeniyle uğradıkları zararların giderilmesi de dahil uluslararası ve ulusal devlet programlarına katılım sağlanması ve bu tür programların yürütülmesi;

Olağanüstü hal ilanı ve Kırım Tatar Özerk Cumhuriyetinin tamamında veya belirli bölgelerinde çevresel tehditler nedeniyle olağanüstü hal bölgeleri oluşturulması;

İlçelerin kurulması ve kaldırılması, ilçe ve kasabaların sınırlarının tespiti ve değiştirilmesi, kasaba sınıflandırılmasının tanımlanması, Kırım Özerkliği içinde yerel toplulukların ve bölgelerin isimlendirilmesi veya isimlerinin değiştirilmesi, Kırım’ın Sovyetler Birliği döneminde değiştirilmiş olan bütün toponimlerinin eski haline iadesi hususlarında karar alarak Kırım Parlamentosunun onayına sunulması.

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, 137.maddede Kırım Parlamentosunun yetki alanında sayılan konularda kararname veya karar tasarısı hazırlayarak Kırım Parlamentosuna sunar. Bakanlar Kurulu tasarıları Parlamentonun onayı ile yürürlüğe girer.

Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu bu maddede yer alan 2, 3, 8 ve 10 numaralı bentler dışındaki bentlerde yer alan konularda yürütmeye dair tesis edeceği karar, işlem ve eylemleri Kırım Tatar Millî Meclisi’nin uygun görüşü ile uygulamaya koyabilir.

Ukrayna yasaları ile başkaca yetkiler de Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kuruluna devredilebilir.

Madde 138-1. Kırım Parlamentosu ve Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, bu Anayasanın 137 ve 138.maddelerinde bulunan konularda uluslararası antlaşmalara taraf olabilir. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun taraf olduğu uluslararası antlaşmalar Kırım Parlamentosu ve Ukrayna Parlamentosunun, Kırım Parlamentosunun taraf olduğu uluslararası antlaşmalar Ukrayna Parlamentosunun kararı ve Ukrayna Cumhurbaşkanının onayı ile yürürlüğe girer.

Madde 139. Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti’nde Ukrayna yasaları tarafından belirlenen şekilde çalışmak üzere Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Temsilciliği bulunur.

Madde 139-1. Kırım’da, Ukrayna’nın devlet egemenliğine ya da toprak bütünlüğüne gerçek bir tehdidin ortaya çıkması durumunda Ukrayna Cumhurbaşkanlığı, Kırım Tatar Özerk Cumhuriyeti Parlamentosu, Bakanlar Kurulu ve yetkili kuruluşlarının yetkilerini askıya alarak özel yönetim rejimi oluşturmak üzere özel yetkili bir vali atayabilir.

Bu özel yönetimin rejimi ve süresi Ukrayna yasaları ile belirlenir.