Ali Şîr Nevâyî'nin İlk Dîvânı Bedayü'l-Bidâye Yayımlandı
Ali Şîr Nevâyî, şüphesiz Türk tarihinin gelmiş geçmiş en büyük şairlerinden biridir. Yalnız şairlik yönüyle değil, ilmî yönüyle de saygın bir Türk atasıdır.
(Görsel: Ali Şîr Nevâyî tasviri, (Meşâirü’ş-şuarâ, Millet Ktp., Ali Emîrî, nr. 772)
Ali Şîr Nevâyî, şüphesiz Türk tarihinin gelmiş geçmiş en büyük şairlerinden biridir. Yalnız şairlik yönüyle değil, ilmî yönüyle de saygın bir Türk atasıdır. Türk kültürüne kıymeti ölçülemez eserler vermekle kalmamış, Türkçenin mevcudiyetini devam ettirmesinde, devlet, kültür, edebiyat, bilim, sanat dili olmasında ciddi emekler vermiştir. Bugüne kadar şairin şahsına, sanatına ve eserleri üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bunlara bir yenisi daha eklendi.
İlk Dîvânı Bedayü’l-Bidâye
Son aylarında bulunduğumuz 2023’ün geçtiğimiz günlerinde, Türk tarihinin âlim şairi Ali Şîr Nevâyî’nin ilk Dîvânı olan Bedayü’l-Bidâye, İstanbul Kültür Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vahit Türk ve Taşkent Ali Şîr Nevâyî Dil ve Edebiyat Müzesi Müdürü Prof. Dr. Cabbar Eşankul tarafından neşredildi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığından ilk baskısı yapıldı. Eser inceleme, karşılaştırmalı metin ve tıpkı basım olmak üzere 3 bölümden müteşekkil.
Çalışma, Nevâyî’nin Taşkent Alî Şîr Nevâyî Dil ve Edebiyat Müzesi, Nr. N 216’da kayıtlı olan Bedâyiü’l-Bidâye nüshası üzerine odaklanmıştır. Bununla beraber daha önce yapılmış muhtelif çalışmalardan da istifade edilmiş.
Mezkûr yazma Taşkent’te Ali Şir Nevâyî Dil ve Edebiyat Müzesinde korunmaktadır. Prof. Dr. Cabbar Eşankul’un eserin tıpkıbasımıyla birlikte Türkiye’de yayımlanmasını istemesi ve bu önerinin de Türkiye Yazma Eserler Kurumu tarafından kabul edilmesiyle başlanıp nihayete ermiş.
(Görsel: Taşkent Alî Şîr Nevâyî Dil ve Edebiyat Müzesi, Nr. N 216’da kayıtlı olan Bedâyiü’l-Bidâye nüshasından bir sayfa.)
Eser müstensih hattı, yani bizzat Nevâyî’nin kaleminden çıkmış değil, Ali bin Nur adlı bir hattat tarafından 891 (1486) yılında Herat’ta tamamlanmış olduğu bilgisi bulunmaktadır. Türk ve Eşankul yazmanın önemli noktalarından birini şöyle vurguluyor: ‘‘Bedâyiü’l-Bidâye yazmasının en önemli özelliği, Nevâyî’nin sağlığında ve Herat’ta yazılmış olmasıdır. Bu durum bize yazmanın Nevâyî tarafından görüldüğünü hatta belki de onun kontrolünde yazıldığını düşündürüyor.’’
Nevâyî’nin şiirlerini birkaç defa tertip ettiği ve divanlar teşkil ettiği bilinmektedir. Özellikle 4 adet meşhur divanları vardır: Garâibu’s-Sıgar, Nevâdirü’ş-Şebab, Bedâyiü’l-Vasat ve Fevâyidü’l-Kiber. Bunlardan Garâibu’s-Sıgar Nevâyî’nin ilk divanı olduğu düşünülüyordu. Hatta Nevâî’nin, dört divanını çocukluk, gençlik, orta yaşlılık ve yaşlılık dönemlerinde kaleme aldığı şiirlere göre düzenlendiğini belirttiği bilgisi varsa da Türk ve Eşankul tarafından hazırlanan çalışmanın giriş kısmında bunlardan önce Bedayü’l-Bidâye ve Nevâdirü’n-Nihâye adlı iki divan düzenlediği, Bedayü’l-Bidâye’deki şiirlerin büyük bölümü Garâyibü’s-Sıgar’da olmakla birlikte dört divana dağılmış durumda olduğu belirtilmiş. Bu dört divanda bulunmayan bazı şiirler, Türk ve Eşankul tarafından hazırlanan bu kitapta mevcut. Hazırlanan bu kitap, bu yönüyle de önem teşkil ediyor.
Çalışma sürecinin hayli zahmetli geçtiği ve büyük emek verildiği sadece kitabın hacminden bile anlaşılabilir, 638 sayfalık inceleme ve divan metniyle beraber 216 varaklık tıpkı basım kısmı mevcut. İki uzman dışında da çalışmaya hayli emek veren akademisyenlerin olduğu kitapta belirtilmiş:
‘‘Hiçbir bilimlik çalışma tek kişinin ürünü olarak ortaya çıkamaz. Bu eserde tarafımızdan okunduktan sonra ülkemizin seçkin Klasik Türk Edebiyatı (Özbeklerin deyişiyle Mümtaz Edebiyat) bilginlerinden Prof. Dr. Ozan Yılmaz tarafından baştan sona okundu. Prof. Dr. Muhsin Macit ile Prof. Dr. Ömür Ceylan’ın da çeşitli konularda yardımları oldu, onların önerileri doğrultusunda yanlışlar düzeltilmeye, eksikler giderilmeye çalışıldı, emek ve katkıları için her üçüne de teşekkür ederim. Ayrıca bölümümüz öğretim üyeleri Dr. Öğr.
Üyesi Yağız Yalçınkaya ile Dr. Öğr. Üyesi Emre Berkan Yeni de çalışmanın düzgün biçimde sonlanması için yardımcı oldular, kendilerine teşekkür ediyorum. Eserin güzel bir biçimde yayımlanması, Türkiye Yazma Eserler Kurumu önceki başkanı Prof. Dr. Muhittin Macit, yeni başkan Prof. Dr. Ferruh Özpilavcı, Çeviri ve Yayım Daire Başkanı Erhan Yıldız’ın yakın ilgileri ve Dr. İsmet İpek’in titiz kontrolü sayesinde mümkün oldu, her birine ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Bir Nevâyî eserinin daha ülkemizde yayımlanması ve alan uzmanlarının ilgisine sunulması mutluluk verici, yararlı olması ve hem bütün olarak Türklük Bilimine hem de ülkemizdeki Nevâyî araştırmalarına katkı sağlaması dileğiyle...’’ (Türk ve Eşankul’un müşterek çalışmasının Söz Başı kısmından, s. 10)
Esere Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı internet adresinden hem basılı hem de e-kitap şeklinde ulaşmak mümkün:
Basılı hali için: https://esatis.yek.gov.tr
E-kitap için: http://ekitap.yek.gov.tr