Portekiz'de Yükselen Milliyetçilik: Chega(Yeter) Partisi ve Yaklaşan Parlamento Seçimleri

Milliyetçi Kongre Derneği - Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Komisyonu 'Avrupa'da Yükselen Milliyetçilik' Dosyaları - Birinci Dosya

Milliyetçi Kongre Derneği

Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Komisyonu

“Avrupa’da Yükselen Milliyetçilik” Dosyaları

Birinci Dosya: 

Portekiz’de Yükselen Milliyetçilik

Chega(Yeter) Partisi ve Yaklaşan Parlamento Seçimleri

Avrupa son yıllarda yükselen milliyetçilik ile çalkalanıyor. Bu yeni akım hem Avrupa siyasetini hem de dünya siyasetini derinden etkileyecek gibi gözüküyor. Şimdilerde herkesin gözünü diktiği Almanya seçimlerinde önemli bir çıkış yakalaması beklenen Alternative für Deutchland(AfD) bu akımın en büyük temsilcisi gibi gözükse de yükselen milliyetçilik AfD ile sınırlı değil. Bu dosyada Portekiz’in yükselen partisi CHEGA (Yeter)’yı ele alacağız. Öncelikle Portekiz’deki genel siyasi tabloyu gözler önüne serecek sonra ise CHEGA’yı mercek altına alacağız.

Portekiz’deki Genel Siyasi Vaziyet

Yaklaşan 2024 Genel Seçimleri öncesinde Portekiz siyaseti bir hayli büyük bir yolsuzluk vakasıyla karşılaştı. İçlerinde çeşitli bakanların ve Sosyalist Başbakan Antonio Costa’nın da dahil olduğu bir yolsuzluk skandalı ülke siyasetini hareketlendirdi. Bu dosyada detaylarına değinmeyeceğim ancak meraklıları için İngilizce haber linkini paylaşıyorum. (https://europeanconservative.com/articles/news/socialist-portuguese-pm-resigns-in-corruption-scandal/). Sonuç olarak, girdiği ilk seçim olan 2015’ten beri görevine devam eden ve bir dönem Lizbon Belediye Başkanlığı da yapmış olan Costa görevinden istifa ettiğini duyurdu ve yolsuzluk skandalının ardından hükümet dağıldığı için Portekiz, 10 Mart 2024’te tekrardan sandık başına gidecek. Costa ise görevinden istifa etmesine rağmen yeni Başbakan seçilene kadar görevini sürdürecekti ancak 7 Ocak 2024 itibariyle görevinden resmi olarak ayrıldı. 1974’teki Karanfil Devrimi’nden sonra yeniden demokratik seçimlere kavuşan Portekiz’de ise genel olarak Sosyal Demokrat veya Sosyalist partilerin öne çıktığını görülüyor. Sağ eğilimi olan partilerden ise genelde merkeze yakın olanların yüksek oy aldıklarını gözlemlemek mümkün. Ancak 2019’da kurulan bir parti bu durumu değiştirmeye kararlı.

CHEGA(Yeter)!

CHEGA, 9 Nisan 2019’da o dönem henüz 37 yaşında olan André Vertuna tarafından kuruldu. Vertuna, partiyi kurmadan önce 2018 yılına dek PSD (Sosyal Demokrat Parti) üyesiydi. Partinin isminden de anlaşılacağı üzere bu aslında bir tepki partisi ve bu nedenle de “radikal” bir parti olarak konumlandırıldı. Girdikleri ilk seçim olan 2019 genel seçimlerinde oyların yalnızca %1.3’ünü alabilmeleri de partinin bir radikalliği temsil ettiği düşüncesini artırdı. Tarihler 24 Ocak 2021’i gösterdiğinde Portekiz halkı yeni başkanlarını seçmek için sandık başına gitti. CHEGA henüz 2 yıl önce kurulmuş olmasına rağmen %11.93’lük bir oy oranı yakaladı. Seçime merkez sağ ve merkez solun ittifakı ile giren mevcut Başkan Sousa oyların %60’ından fazlasını alarak koltuğunu korudu, ancak belki de asıl kazanan 39 yaşındaki karizmatik lider André Ventura olmuştu. CHEGA bu seçimler ile birlikte artık adından sıkça söz ettiren bir parti olacaktı.

Tablo 1:

24 Ocak 2021 Portekiz Başkanlık Seçimleri

Tarihler 30 Ocak 2022’yi gösterdiğinde ise CHEGA parti olarak ikinci büyük sınavını verecekti. Düzenlenen seçimlerin sonucunda CHEGA, girdiği ikinci genel seçimde oyların %7.30’unu alarak Portekiz Parlamento’sundaki 12 koltuğu kazanmıştı. Böylelikle parti artık meclis kürsüsünde temsil edilecek ve Portekiz halkına daha yüksek sesle ulaşabilecekti.

(Fransız aşırı sağ partisi Rassemblement National'dan Marine Le Pen (sağda); Portekiz'deki aşırı sağ parti Chega'nın lideri Andre Ventura (ortada); ve aşırı sağcı Almanya İçin Alternatif'in eşbaşkanı Tino Chrupalla, 24 Kasım'da Lizbon'da ortak basın toplantısı düzenleyerek Avrupa'nın sağcı liderlerinin Chega'ya desteklerini gösterdiler)

Tablo 2:

30 Ocak 2022 Portekiz Genel Seçimleri

CHEGA Parti Programı: Serbest Piyasa ve Milliyetçiliğin Kesişimi

Peki kimdir bu CHEGA? Parti programlarında da yazdığı üzere kendilerini Sağ ve Milliyetçi bir parti olarak tanımlayan CHEGA, parti prensibi olarak etkin bir yargı sisteminin teşvik edilmesini ve devletin ekonomiye müdahalesinin azaltılmasını savunuyor. Daha önce “Türk Milliyetçiliğinin Gelişen Ekonomik Gündemi” (https://www.tamgaturk.com/tamgadosya-turk-milliyetciliginin-gelisen-ekonomik-gundemi/64492/ )adlı dosyamda belirttiğim üzere tıpkı Avrupa’daki diğer sağ-milliyetçi partiler gibi CHEGA da ekonomik liberalleşmeyi savunuyor. Yine aynı dosyada belirttiğim üzere serbest piyasacılık ve milliyetçiliğin kesiştiğini Portekiz’in CHEGA partisinde de görüyoruz. Parti programlarında ise doğrudan Adam Smith’e atıf yapmayı bile ihmal etmemişler:

CHEGA’nın Politik Matrix’i Başlığı

16.madde-CHEGA LİBERALDİR: “Serbest piyasa ekonomiyi devletten daha iyi teşvik eder, aynı zamanda sosyal hayattaki özgürlük de toplumu devletin yönlendirmesinden daha çok geliştirir diyoruz. Adam Smith(1759/1776)’in görünmez el fikri, mal ve hizmetlerin serbest piyasasının, ekonominin kendi kendini düzenlemesi için temel teşkil etmesi gibi, fikirlerin serbest piyasasının da toplumun kendi kendini düzenlemesi için temel olduğunu savunur.”

Ekonomi Başlığı

71.Madde-Devlet Modeli: “CHEGA, esnek bir Devlet anlayışını, kamu güçlerinin toplumsal dokunun gelişimine ve sağlamlaşmasına uyum sağlama kapasitesini, mümkün olduğunca kamu hazinesine yüklenen maliyetlerin azaltılmasını ve egemen ve toplumsal işlevlerini üstlenmeyi unutmayan bir Devleti savunmaktadır. Kamu otoriteleri(güçleri), özel ya da kooperatif sosyal ya da ticari müdahale biçimlerini yok etmemeli ya da bunların yerini almamalı, aksine bunlarla birlikte var olmalıdır.”

73.Madde-Devlete karşı Piyasa: “Kaynakların tahsisi için tercih edilen bir mekanizma olarak (Toplumda neyin üretildiğini, nasıl üretildiğini ve ne kadar üretildiğini bilme sorunu) CHEGA, devlet ve kamu inisiyatifi yerine piyasayı ve özel girişimi destekler. CHEGA'ya göre kamu ve özel girişimler uyumlu ve sağlıklı bir şekilde bir arada var olmalı, böylece toplumun ve ekonominin bütünsel gelişimini desteklemelidir.

74.Madde-Serbest Piyasa: CHEGA, Papa II. John Paul'un, halkların kalkınmasına uygun ekonomik sistem hakkında Encycloical Centesimus Annus'ta (1991) ifade ettiği görüşe katılmaktadır: “Kapitalizm' ile girişimin, piyasanın, özel mülkiyetin ve bunun sonucu olarak üretim araçlarının sorumluluğunun, ekonomik sektörde özgür insan yaratıcılığının temel ve olumlu rolünü tanıyan bir ekonomik sistem kastediliyorsa, cevap kesinlikle olumludur, ancak belki de bir 'işletme ekonomisinden' veya basitçe bir 'serbest ekonomiden' bahsetmek daha uygun olacaktır.".”

Bu maddelerden de anlaşılacağı üzere CHEGA liberalliği hem ekonomik hem de sosyal açıdan oldukça benimsemiştir. CHEGA için bir diğer önemli husus ise göçmenlere/yabancılara yalnızca yatırım veya ev sahipliği üzerinden vatandaşlık verilmesi. Bu konuda da parti programlarındaki 63 ve 64.maddeler dikkat çekiyor.

63.Madde- Portekiz vatandaşlığının verilmesi: “CHEGA, Portekiz vatandaşlığının şimdiki ve gelecek nesiller tarafından yanlış tanımlanması riskine karşı koruma, saygınlaştırma ve yenileme görevini üstlenir. Portekiz vatandaşlığının yabancılara verilmesi şu şekilde sınırlandırılmalıdır: (a) Başvuru sahiplerinin ulusal toplumla, tarihiyle ve kolektif kimliğiyle duygusal bağlarının olması; (b) Başvuru sahiplerinin ulusal topraklarda en az on yıllık daimî yasal ikametlerinin olması; (c) Başvuru sahiplerinin, ulusal konuşma ve yazı dilinin yanı sıra Portekiz Cumhuriyeti'nin kurumları da dahil olmak üzere Portekiz'in tarihi ve kültürünü kapsayan bir vatandaşlık sınavını geçmelerinin sağlanması.

64.Madde- Portekiz vatandaşlığının yasaklanması: “ CHEGA: (a) Portekiz'e yasadışı yollardan ya da turist vizesiyle girmiş ve vize süresini açıkça aşmış olan kişilerin vatandaşlıklarının düzenlenmesini ve ardından vatandaşlık verilmesini reddeder;
(b) Portekiz topraklarında doğan yasadışı göçmenlerin veya Portekiz'de en az on yıl boyunca daimi yasal ikamet sahibi olmayan yasal göçmenlerin çocuklarına vatandaşlık verilmesini reddeder; (c) ulusal topraklarda yasa dışı çalışan herkese yönelik, suç haline gelmesi gereken ve daha sonra düzenleme yasağı getirilmesini öngören cezai çerçeveyi reddeder; (d) sığınmacılara vatandaşlık verilmesini reddeder; (e) şiddet içeren suçlardan sabıkası olan hak sahiplerine vatandaşlık verilmesini reddeder; (f) sahtekarlık veya belgelerde sahtecilik yoluyla vatandaşlık elde eden kişilerin vatandaşlığının korunmasını reddeder ve bu nedenle vatandaşlığın iptal edilmesi gerektiğini düşünür; (g) şiddet içeren suçlardan, terörizmden, reşit olmayanların kendi kaderini tayin etme hakkına karşı işlenen suçlardan, zorla evlendirmeden, insan kaçakçılığından, uyuşturucu veya silah kaçakçılığından mahkum olan vatandaşlığa kabul edilmiş kişilerin, vatandaşlığının korunmasını reddeder ve bu kişilere, ülkeye yeniden girişlerinin yasaklanmasına ek olarak, cezalarının bitiminden sonra iade edilmek üzere, vatandaşlıklarını kaybetme cezası verilmelidir.

CHEGA’nın 10 Mart 2024 Genel Seçimleri için Kullandığı Kampanya Afişleri

Soldaki afiş: “Yerleşik olmayanlara (yerli olmayanlara) ev satışının yasaklanması(yasaklamak) Radikal mi? Radikal olan maaşın ev için yetmemesidir.”

Sağdaki afişte ise önceki sosyalist hükümetin yolsuzluk davasına gönderme yapılmış: “#Utanç -Portekiz’in temizliğe ihtiyacı var

Yaklaşan Seçimler ve Sonuç

Portekiz, 10 Mart 2024’te sandık başına gidiyor, seçim birçok açıdan sürprize ve yeniliğe gebe gözüküyor. Son anketlerden yola çıkarak CHEGA’nın büyük bir yükselişte olduğunu gözlemliyoruz.

Tablo 3:

1 Şubat 2024 Politico-Portekiz Genel Seçimleri Anketi

https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/

Politico adlı sitenin 1 Şubat 2024 tarihli son anketine göre CHEGA oylarını %19’a ulaştırmış durumda, üstelik Haziran’dan beri sürekli yükselen bir grafik izliyor. Türkiye’deki son seçimlerde de görüldüğü üzere anketler her zaman en doğru bilgileri vermiyorlar bu nedenle kesin konuşmaktan kaçınıyorum ancak her geçen gün CHEGA’nın bir koalisyon ortağı olma ihtimali artıyor. Sosyal Demokratlarla (PSD) oluşabilecek olası koalisyon ile ilgili olarak The European Conservative’e konuşan CHEGA'nın Uluslararası İlişkiler Direktörü Dias Pinto bu konuda çok sır vermese de uzun vadede Portekizlileri özgürleştirme hedefiyle göç, vergi indirimleri ve yolsuzlukla mücadele konusunda "ciddi tedbirler" uygulayacaklarını ve toplumu sonsuza kadar sosyalist yönetimden kurtaracaklarını belirtti.

Avrupa’daki milliyetçilik dalgası, denizler ve okyanuslar aracılığıyla değilse de akıldan akıla ve kulaktan kulağa yayılıyor. Portekiz, Fransa Almanya, İtalya, Avusturya ve daha niceleri… Bu yeni akım milliyetçilik bugüne kadar gördüğümüz veya alıştığımız milliyetçiliklerden farklı çünkü milletleri değişse de dertleri benzer olan milliyetçilikler doğuyor. Bu dertlerden en büyüğü elbette göç sorunu ancak bence en çok dikkate edilmesi gereken husus milliyetçi partilerin neredeyse hepsinde az veya çok serbest piyasa ve liberal değerler vurgusu görülmesi. Artık milliyetçiler yalnızca “vatan, millet, Sakarya” değil, “özgürlük, vergi, ekonomi” diyor. Milliyetçiler, ifade özgürlüğüne, insan haklarına ve serbest piyasaya önem veriyor. Belki de bu bir “öze dönüş” hikayesidir çünkü modern kavramlar olan millet/milliyet ve liberal ideoloji aslında kimilerine göre en başından beri birbirini besliyor. Tam da bu noktada Milletler ve Milliyetçilik kitabının yazarı Hobsbawm’dan bir alıntı yapmak istiyorum:

“Ancak modern millet bir başka anlamda da liberal ideolojisin parçasıydı. Millet, mantıksal zorunluluktan çok, uzun süredir onlarla birlikte anıldığı için büyük liberal sloganlarla bağlantılıydı: Çünkü özgürlük ve eşitlik, kardeşlik içindi.” (2020, s.61)

Bitirirken, Portekiz ve Almanya gibi örneklerden yola çıkarak milliyetçiliğin ciddi bir gelişim içerisinde olduğunu vurgulamak istiyorum. Değişim yerine gelişimi kullandım çünkü bu bir öze dönüş de olabilir. Verilen örnekler ve yapılan analizleri özetlemek için son alıntıyı yine Hobsbawm’dan yapmak istiyorum. Hobsbawm, bir Alman milliyetçisi olan Arnold Pichler’i şöyle anlatıyor:

“Pichler, bütün ömrü boyunca ateşli bir Çek karşıtı ve Yahudi karşıtı olan milliyetçi bir Almandı ama bazı Yahudi karşıtı arkadaşları gibi bütün Yahudileri toplama kamplarına göndermeyi düşünmemişti. O aynı zamanda ateşli bir laikti, hatta politikada liberal eğilimi savunan birisiydi…” (2020, s.61)

Yeni dosyalarda görüşmek ümidiyle