Türk Polisiyesinde Fevkalbeşer Bir Kadın Tiplemesi: Tilki Leman

"Tilki Leman ise ego anlamında bencildir ve hırsızlığının gayesinde herkes olabileceği gibi paralarını harcama konusunda da yalnız nefsani arzularını gözetir."

Öncelikle söylemek elzemdir ki Tilki Leman, hem daha evvel TamgaTürk’te neşrettiğim Polisiye Serisinin ikincisini teşkil edecek ve ayrıca yine aynı mecrada neşrettiğim “İki Peyami Safa ve Hikayecilik Temayülleri” başlıklı incelemenin “İkinci Peyami” alt başlığının bir eki niteliğinde olacaktır. Ayrıca, burada yapacağım diğer polisiye karakterleriyle olan mukayeseler, yalnızca Tilki Leman’ın mümeyyiz vasfının ortaya konulmasından ibaret olup, diğer karakterlerin detaylı incelemesine yer verilmeyecektir. Zira onlar başlı başına polisiye incelemeleri serimin bir diğer başlığı olarak vücut bulacaktır.

***

Beş heyecanlı hikaye: Bir Damla Kan, Bir Fincan Süt, Kızıl Maskeli Kadın, Apartman BaskınıKaranlıklara Doğru

Dünya polisiye edebiyatının ilk kadın başkarakterlerinden olan Tilki Leman’ın bu harikulade müstearı nereden geliyor evvela ona göz atalım:

“İstanbul’un yedi tepesinde evim, yardakçılarım var. Soymaya ve dolandırmaya
doyamıyorum. Bu zevk beni teshir ediyor. Daha mektepte okurken en sevgili arkadaşlarımın kıymetli eşyalarını aşırırdım ve hiçbiri benden bilmezdi. Yalnız, herkes benim çok kurnaz ve zeki olduğu olduğumu, hile yapmaktan hoşlandığımı bilirlerdi. Bunun için, daha mektepteyken ismimi Tilki Leman koydular." 1

Server Bedi’nin “yirmi yedi, yirmi sekiz yaşlarında, büyük ela gözlü, uzun kirpikli, dudakları
incecik, yüzünün derisi şeffaf ve hassas, bakışları gayet parlak, zeki, cevval, tavırları âteşin, oturduğu yerde bile mütemadiyen kıvranan, hareket eden, fıkır fıkır kaynayan, canlı, kıvrak, zarif ve her haliyle cazip, güzel ve kibar”2 biricik karakteri O. Hemen söylemem lazım ki bu kadının tüm hikayelerde öne çıkan bir “kadın olma vasfı” var. Tilki Leman ne bir Cingöz Recai ne de daha evvelki incelemelerde isimlerini konu etmiş olduğum Amanvermez Avni, Yıldırım Cemal, ileride kaleme alacağım Kartal İhsan ve Fakabasmaz Zihni gibi istidat merkezli bir şahsiyet değildir. Bana kalırsa diğer karakterler, özünü zekadan alırken Tilki Leman’da bu öz, kadın olmak vasfıdır. Bu demek değil ki Tilki Leman zeki değil. Aksine, tertiplediği planların çeşitliliği ve başarıya ulaşması zekasına çok büyük bir kanıt niteliğinde. Hem o (kendi çapında da olsa) basiret sahibi. 

Hikayelerin bütününde (Karanlıklara Doğru hariç olmak üzere) Tilki Leman’ın gayesini oluşturan “sirkat” yani hırsızlık unsuru, erkekler sayesinde neticeye ulaşıyor. Her daim bir erkeğin zihnini ve kalbini iğfal ederek başarıya ulaşan Tilki Leman, bazı zamanlar bu erkeklere birlikte olma sözü verir, bazı bazı ise yalnızca âteşin bakışlarını onların üzerinde gezdirerek evlere, dükkanlara, gönlünü çaldığı bu ajanları yerleştirir. Bu durum, kadınlık vasfının ve “erkeklerin zavallılığının” en basit numunesi aslında. Belki Peyami’nin eserleri ve karakteri dikkate alındığında bu durum “Kadınlar, erkeksiz bir şey yapamaz.” demek de olabilir. Daha ilerleyen sayfalarda taharri memuru Ahmet Fatin’in bir olay mahalli olan  evin sahibi beyefendiye araştırma hususunun gizli kalmasını ikaz ederken “Refika Hanımefendiye de hiçbir şey ifşa etmemeniz elzemdir. Çünkü kadındırlar.”3 dediğine de zaten şehadet etmekteyiz. İlerleyen hikayelerde (Apartman Baskını misal) baş mağdur (erkek) bir zat Ahmet Fatin’e vakayı anlatırken şu sözleri söyleyecektir: “Tilki Leman isminde, güzelliğiyle bütün erkekleri teshir eden, zekasıyla bütün zenginleri dolandıran ve cesaretiyle birçok müesseseleri soyan şeytan bir kadını yakalamak için bütün kudretinizi sarf ettiğiniz…”4

“Bir erkeği elde etmenin bütün esrarını biliyor.”5
Hem kanımca eğer Peyami’nin mesajı bu yönde olmasaydı, Tilki Leman’ın yardımcılarını da kadınlardan olmak üzere seçerdi. Zaten Tilki Leman da usullerinin çok başka olduğunu izah ediyor.

Mesela verdiğim örneklere ek olarak sertaharri memuru Ahmet Fatin, Tilki Leman’ı tevkif etmek istediği birçok yerde Leman, onun da aklını cezbetmeye çalışacak ve içten içe Fatin bu iğfale müsaade etse de şerefli addettiği mesleğine asla ihanet etmeyecektir.

“Bana, benim dostluğuma, hatta servetime, güzelliğime, vücuduma ve kalbime malik olmak istemez misiniz? Mesleğinizi benden daha mı çok seveceksiniz? Beni zindanlara  atmaya razı mı olacaksınız? Bu kadar hain misiniz? Cevap veriniz: Evet, yahut, hayır deyiniz.”6

Sözlerin içerisindeki iğfal etme maksadı ve arzusu, burada “kadınlık vasfını” öne çıkarır mahiyettedir. Cingöz Recai’de bu durum, belagat ilmiyle savuşturulur mesela. Kılık  değiştirerek kandırıp birlikte yaşadığı kadına ifşa olunca, sözün gücüne güvenerek onu ikna etmeye çalıştığı bir hakikattir. Ama Tilki Leman gibi “güzellik, vücut” vurgusu asla yapmaz.

Gelelim para mevzuuna. Tilki’nin paralarının geldiği yer sirkat denizi, gittiği yer ise meçhul. Biz, Cingöz Recai’ye baktığımızda onun sirkatinin odağında “haksız kazanç, sebepsiz zenginleşme” unsurlarını görüyoruz. Mağdurlarını hep, zamanında birilerini mağdur etmiş yahut servetini yasal hırsızlıklardan elde etmiş kişilerden seçiyor. Kendisi için pekala lüks bir yaşam tarzı bu paraların gittiği bir yer de olsa, o, parasını infak etmeyi de sever. Binlerce yetime kendisi bakmaktadır zira. Tilki Leman ise ego anlamında bencildir ve hırsızlığının gayesinde herkes olabileceği gibi paralarını harcama konusunda da yalnız nefsani arzularını gözetir.

Peyami Safa bu sergüzeştlerde çoğu zaman bizi dönemin (1924-1928) şehir hayatına da tanık gösteriyor. Mekan her daim İstanbul. Bazen Pera Palas otel, bazen sefarethaneler… Bize o dönemde bu mekanların hala canlı olduğunu ve Osmanlı’nın son zamanlarında rengarenk olan yapıların genç cumhuriyet devrinin ilk yıllarında da rengini koruduğunu gösteriyor. Peyami bence eğlence adamı da bir yerde. Çünkü bu sergüzeştlerde tafsilatlı bildiğine ikna olduğum “Union Française” adında Fransızlar’a mahsus yardımlaşma derneğinin balosundan, “Gardenbar” gibi gece kulüplerinden bahsedecek. Ayrıca Peyami dönem Istanbul’unda gayrimüslim vatandaşların karnavallarının da henüz kutlanmakta olduğunu sergüzeştler arasında ifade edecektir. Daha çok bütün hikayelerinde (polisiye olsun veya olmasın) Taksim Gümüşsuyu, Maçka, Harbiye, Sarıyer, İstinye olarak seçtiği semtleri burada da özellikle müşahede ediyoruz.

Başkomiser Mehmet Rıza’nın bir zamanlar hüküm sürdüğü İstanbul tablosunda ise artık Ahmet Fatin vardır. Ama Mehmet Rıza’ya kıyasla atıl kalmaktadır. Çünkü Mehmet Rıza çeşitli dergilerde sertaharriyatın inceliklerine dair makaleler kaleme alıyor, Cingöz ile zekice baş edebiliyor ve en önemlisi mükemmel derecede kılık değiştirip makyaj yapabiliyordu. Ahmet Fatin ise beş hikaye boyunca yalnızca bir defa kılık değiştirmiş, onda da Tilki Leman tarafından hemen tanınmıştır.

Cingöz Recai’yi sıklıkla tekrar etmemin sebebi, Peyami’nin bu hikayede Cingöz Recai’ye defaatle atıf yapması. Tilki Leman ve Ahmet Fatin, Cingöz Recai’yi çok iyi tanımaktadır ve Cingöz bu hikayeler sırasında Amerika’dadır.

Tilki Leman, Cingöz Recai’ye kıyasla meşruiyet konusunda daha bir gönlü bol davranmaktan da çekinmiyor hikayelerinde. Cingöz kadınlarla flört etmesini bilen ama Mebruke ile evlililiğini muhafaza eden biri. Tilki Leman’ın ise meşru yollardan üç kocası var. Keza Yıldırım Cemal hiç bu toplara girmemekle beraber Amanvermez ise yalnızca dostuyla kaim olmaya devam edecektir.

Asla tevkif edilmeye muvaffak olunamayan Tilki Leman sergüzeşti, Peyami Safa’nın bu seriye devam etme arzusunda olduğunu da bize ispat açısından yeter fakat ne hikmetse yarıda kalmış bir ömür gibi ansızın ardı kesilen bu serilerin devamı bir daha gelmeyecektir.

***
Son söz olarak, Türk polisiyesinin en verimli yıllarının en mahir kalemlerinden Peyami Safa’nın Tilki Leman’ı heyecana talip pek çok okuyucunun merakını çekebilecek kalitede. Dönem okumaları yaparken halkın ne şekilde var olduğunu ve devletin merkez, taşra teşkilatlarının nasıl ve ne şekilde oluştuğunu, caddelerin sokakların şimdikine kıyasla çok çok başka sıfatta göründüğünü ve her döneme mahsus zevk ve estetiklerin, acıların adeta maddeleştiğini bize, geçmişten gelen ve ebedi olan öğretmenler, yani böylesi eserler gösterir. Okumaktan imtina etmeyin, vesselam. 

Mehmet Can Kuyucu

1 Tilki Leman’ın Harikulade Maceraları, Server Bedi Külliyatı, Ötüken Neşriyat 2019, sf. 41

2 Tilki Leman’ın Harikulade Maceraları, Server Bedi Külliyatı, Ötüken Neşriyat 2019, sf. 13

3 Tilki Leman’ın Harikulade Maceraları, Server Bedi Külliyatı, Ötüken Neşriyat 2019, sf. 56

4 Tilki Leman’ın Harikulade Maceraları, Server Bedi Külliyatı, Ötüken Neşriyat 2019, sf. 65

5 Tilki Leman’ın Harikulade Maceraları, Server Bedi Külliyatı, Ötüken Neşriyat 2019, sf. 66

6 Tilki Leman’ın Harikulade Maceraları, Server Bedi Külliyatı, Ötüken Neşriyat 2019, sf. 23