10 yıl önce TBMM’de oy birliği ile onaylanan, 7 yıl önce yürürlüğe giren İstanbul Sözleşmesi, son zamanlarda feshedilmesi hususunda epey gündemdeydi. Birçok sivil toplum örgütü İstanbul Sözleşmesi’nin “kadınları korumakta çok önemli bir anlaşma” olduğunu defaatle söyleyerek bir kampanya yürütüyorlardı. Fakat dün gece çıkarılan bir Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile bu sözleşme feshedildi. Ardından birçok tartışmaya neden olan bu fesih işlemi acaba kanuni mi, usule uygun mu? Birlikte inceleyelim.
Anayasa Madde 87: “Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesinhesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak.”
Anayasa Madde 90: “Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir.”
Anayasa Madde 104: “Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.”
87 ve 90. Maddeye göre; Uluslararası Antlaşmalar TBMM yetkisindedir ve Kanun hükmündedir hatta normlar hiyerarşisinde kanunların bile üzerinde yer alır. Bir kanunu kaldırmak için de TBMM kararı gerekir.
104. Maddeye göre de; İstanbul Sözleşmesi “temel hak”, “kişi hakları” içerdiğinden temel hak ve özgürlüklere ilişkin düzenlemelerin Cumhurbaşkanı kararnamesiyle yapılamayacağı Anayasamızda açıkça vurgulanmakta.
İstanbul Sözleşmesi’ne giriş usullü Meclis onayı olduğu için feshedilmesi de Meclis onayıyla olması gerekir. Yetki ve usulde paralellik ilkesi gereğince imzalanan uluslararası antlaşmaların, Anayasa doğrultusunda aynı yöntemle feshedilmesi gerekmektedir. Hiç hukuka uygun olmayan, insanların hak ve özgürlüklerine zarar veren bir sözleşme olsa dahi bu usulün takip edilmesi zaruridir.
Sözleşmenin feshedilmesine ilişkin resmi gazetede yayımlanan kararnamede yine başka bir kararnameye atıf yapılıyor: 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 3. Maddesine. Bu kararname de kısaca cumhurbaşkanına ‘uluslararası sözleşmeleri onaylayabilir, kaldırabilir’ yetkisi verilmekte. Normlar hiyerarşisine göre Anayasa bütün normların üstündedir. Bu Anayasayı ortadan kaldırabilecek bir madde olmadığına göre sözleşmenin feshi noktasında Anayasa maddeleri baz alınmalıdır. Yani 9 sayılı kararnameyi gerekçe gösterilerek yapılan fesih çok net hukuka aykırıdır.
Ayrıca İstanbul Sözleşmesi’nin 80’inci Maddesi sözleşmenin feshini düzenliyor. Belirtilen maddede, “Taraflardan herhangi biri, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine yapacağı bir bildirimle, herhangi bir zaman bu Sözleşmeyi feshedebilir.
Sözleşmenin feshi, konuya ilişkin bildirimin Genel Sekretere ulaştırıldığı tarihten itibaren üç aylık sürenin bitimini izleyen ayın birinci gününde yürürlüğe girecektir” ifadeleri yer almakta.
Usullere uygun olarak Meclis’te alınacak sözleşmeyi fesih etme kararının bildiriminin Avrupa Konseyi’ne yapılmasının ardından üç ay sonra sözleşmenin fesih edilmiş sayılacağı belirtilmiş. Üç aylık süreye kadar sözleşme yürürlüktedir ve uygulanması gerekmektedir. Yani sözleşmenin bağlayıcılığı hala devam etmekte.
Bütün bunlara ek olarak TBMM, millet iradesidir. Milletin oy birliği ile onaylanan, yürürlüğe giren bir sözleşmenin yine millet iradesiyle kaldırılması gerekmekte. Sözleşmenin kararname ile feshedilmesi demokrasiye ve millet iradesine aykırıdır.
Günyeli Kutlusoy
