Eskişehir Saldırısı: Radikal Gençliğe Hazır mıyız?

Yelken çağında gemilerle seyahat etmek oldukça zordu. Bir seyahat yıllar sürebiliyor, rüzgarsız kalmak, ters akıntıya kapılmak, bilinmeyen denizlerin sığlıklarında karaya oturmak gibi riskler nedeniyle sefere çıkarken yapılan hesaplar büsbütün yanlış çıkabiliyordu. Bunun hem tayfa psikolojisinde nasıl zorlu bir yüke dönüştüğü hem de kaptan ve diğer subaylar için kendileri de bu zorluklara göğüs gererken gemideki nizamı sağlamanın nasıl zorlaştığını kestirmek zor değil. 

Bu düzeni sağlamak için hemen bütün dünyada donanma mensupları arasında ciddi gelenekler yaratılmış ve denizcilere has, epey derinlikli bir kültür oluşmuştur. Anglo-sakson dünyasında meşhur olan bir söz mesela, der ki “Hava kuvvetlerinin alışkanlıkları, kara kuvvetlerinin teamülleri, donanmanın gelenekleri vardır.” Yıllar önce konuştuğum denizci subaylar donanmada Osmanlı zamanından kalma birçok geleneğin devam ettiğini söylediklerinde epey şaşırdığımı hatırlıyorum. Sonraları neden şaşırmamam gerektiğini anladım: Bugün bile uzun sefer süreleriyle meşhur bir yapıda, hele bir asır öncesine dek, güçlü gelenekler, kimlikler, aidiyetler olmadan isyanı engellemek mümkün değildi.

Fakat bu güçlü gelenekler bile zaman zaman yeterli olmuyordu. En meşhur isyanlardan birisi, herhalde Bounty gemisindeki isyandır. William Bligh komutasında, İngiltere’ye kıyasla dünyanın öbür ucuna gidip bazı görevler yerine getirmesi gereken Bounty gemisindeki tayfa, esasen kendisini kanıtlamış, tecrübeli insanlardan oluşuyordu. Uzunca bir süre de seferini sorunsuz sürdürmüştü. Fakat görevi gereği uğradığı Tahiti’de çok zaman geçirdi. Bu zaman zarfında denizciler Tahiti adasında yerli kadınlarla eğlenip içtiler, sefih bir hayat yaşadılar. Kaptan Bligh leventlerine biraz özgürlük tanımış, bu rahatlamanın morallerini yükseltip görevin kalanı için azimlerini artıracağını düşünmüştü.

Bligh yanılıyordu. 5 ay boyunca Tahiti’de disiplinden, geleneklerden, sorumluluktan uzak yaşayan denizciler değişmişti. Üstelik Bligh kendisi de değişmişti – henüz farkında değildi. Tayfasını sudan sebeplerle cezalandırıyor, karavanalarını keserek morallerinin bozulmasına, içlerinde kin birikmesine neden oluyordu. Nihayet olan oldu – vaktiyle himayesine aldığı bir genç olan Fletcher Christian önderliğindeki denizciler isyan ettiler. Bligh ve ona sadık kalan tayfa bir filikaya bindirilip yollandılar. 

Bounty’nin macerası burada bitmedi elbet. Yazıyı uzatmamak için detayına girmesem de söylemeliyim ki isyancı kaçakların bir kısmının, yanlarında bir grup Tahitili ile Pitcairn adasına yerleşip orada bir yaşam kurmaları enteresandır. Üstelik bu yerleşim, asiler arasındaki alkolizm, kural tanımama, boşvermişlik gibi sebeplerden oldukça yüksek tansiyonlu ve düzenli olarak cinayet işlenen bir yerleşimdir. Daha rütbeli ve yaşça büyük denizciler ve kötü muameleden bıkan Tahitililer birbirlerini öldürdükten sonra, basit bir denizciyken adanın tek “beyaz” erkeği olarak ortada kalan John Adams’ın, geminin İncil’ine başvurup, Tahitili kadınlardan doğan melez çocukların rol-modeline dönüşüp, yıllar boyu yaşaması ve saygın bir lidere dönüşmesi ilginçtir. Pitcairn adasında bugün bile o asilerin soyu devam ediyorsa, Adams’ın nihayet kurallı, gelenekleri olan, büyük anlatısı olan bir kültür tesisine girişmesiyle mümkün olmuştur. Yine dikkat çekmek gerekir ki, başka maceralara girişen Bounty tayfası içinde, gemideki hiyerarşi ve düzeni, nöbet çizelgesinden Pazar ayinine varana dek aynen devam ettirmeye çalışan gruplar hayatta kalmayı başarmışlardır.

Post-Modern İnsan: Tahiti’den Sonra

Bugünün insanını, özellikle Z kuşağı denen nesli Tahiti tecrübesi geçirmiş denizcilere benzetebiliriz. Bu insanın gerisinde, bir gemiyi inşa edip, mühimmatla doldurup, isabetli haritalar ve yön bulma tekniklerini bilen insanların emrine verip dünyanın öbür ucuna gönderebilen bir müktesebat vardır. Fakat bu müktesebatın nasıl yaratıldığı, tam olarak o müktesebatın var olmasını sağladığı rahatlık nedeniyle unutulmuş haldedir. Bir süre bu unutma hali görünür bir sorun yaratmadı. İnsanlar yarınlar yokmuşçasına eğlendiler, bu neşe hatta öfori hali içinde, mesela, yanlarına yaklaşan her yabancıyı da bu eğlenceye katılmak için buyur ettiler. Fakat hayat devam ediyordu, insanlığın yeni problemleri – alegoriyi devam ettirirsek yeni görevleri vardı. Eğlenceli ve rahat yaşamı bırakıp baş gösteren sorunlarla eski müktesebatı yaratan yöntemleri kullanarak mücadele etmeye başlamak zordu. Bu yüzden kimileri Tahiti’de kalmayı seçtiler. Tahiti’de kalıcı bir yaşamı finanse edecek gücü olmayanlarsa gemiye zorla bindirildiler. Şimdilerde isyan etmekle meşguller – gemi bu gidişle hedefine asla ulaşamayacak.

1990 – 2010 arası olarak kabaca belirleyebileceğimiz dönem, Tahiti yıllarımızdır. Sovyetler Birliği dağılmış, ABD istediği yere dev operasyonlar yapabilen bir güce dönüşmüş, uluslararası ticaretin hacmi düzenli artmış, emeğin getirisi en azından surette yüksek algılanır ve sermaye sahibi olmak “herhangi bir insan için” pek zor bir hedef olarak görünmezken, Batı’nın böyle bir hisse kapılması en azından beklendiktir. Batı’yı komik denecek kadar taklit eden ülkelerde, mesela Türkiye’de de, böyle bir hissin yayılmış olması normaldir – bizim okumuş kesimlerimiz, mesela, Türkçede Amerika’nın “n-word” denen hakaret sözcüğünün muadili olmayışından hayıflanıp, zenci sözcüğünü sansürleyerek Batı normlarını takip ettiğini ispat etmeye kalkacak kadar komiktir. 

Tahiti’de kalabilenler, yani emeksiz sermayenin çocukları, yani tuzu kurular ve tuzu kurular ile yan yana durduğunda çıkar elde edebileceğini düşünenler, dünyanın kalanının da Tahiti gibi olduğu zannına kapılmış halde hezeyanlar saçıyorlar. Tam olarak bu yüzden aile kurumunu, cinsiyetleri ve cinsiyet rollerini hedef alıyorlar, millet gibi kavramlara düşmanlık etmeye tenezzül bile etmiyor bu kimliklerin iflas ettiğini, kalan son mevzilerin -aile gibi- yok edilmesiyle insanın özgürleşeceğini düşünüyorlar. Hem literal olarak hem mecazen sermayeleri kuvvetli olduğundan, buna inanacak safdil bulmakta zorluk çekmiyorlar. 

Gemiyle sefere devam etmek “zorunda kalanlar” ise, hem Tahiti’de kalanlardan hem de Tahiti’de kalanların propagandasıyla insicamı bozulmuş yöneticilerinden rahatsızlar. Şöyle bir düşünün: Avrupa’da radikalizm yükseliyor denirken, radikal denenlerin vurguları, talepleri neler? Vatandaşı korumak, aileyi korumak, cinsiyetleri ve doğal özelliklerini korumak, çocukları korumak… Anaakım addedilenler ise ikiden fazla cinsiyet olduğunu, zencilerin ayağını öpmemiz gerektiğini, kaçak göçmenlerin vatandaş kadar ve hatta “dezavantajlı oldukları için” daha fazla haklarının olduğunu (…) anlatıyorlar. Hangisi radikaldir? 

Fakat radikallik esasen taleplerin zarfında değil, talebi dile getirme ve taleple bağımsız davranışların örüntüsünde gizli. İnsicamı bozulmuş yönetici sınıf alegorimizin en sıra dışı örneği İngiltere – kendi vatandaşına açıkça savaş açarak suç işleyen göçmenleri ödüllendirip, suçları dile getirenleri kodese tıkan İngiltere, radikalleşmeyi başaran ilk yönetici sınıfı oldu diyebiliriz. Öte yandan yönetilen sınıfların hepsinde radikalleşme emareleri var. Zira özledikleri, arzu ettikleri şey, onları vaktiyle Tahiti’ye götüren müktesebat değil, Tahiti’de geçirdikleri kısa süre. Bu yüzden çözüm değil, tatmin arıyorlar.

Türk Gençlerinde Radikalleşme

Radikalleşmenin birçok sebebi ve birçok versiyonu var. Fakat zannediyorum Türkiye’de en etkili faktörlerden birisi, kıyas faktörü. Gençler kendilerini “diğerleri” ile sürekli kıyas ediyorlar. Üstelik bu diğerleri yalnız Türkiye’de yaşayan “şanslılar” değil, dünyanın geri kalanından birçok referans noktasını içeriyor. Bu gençler Tahiti’den zorla ayrılıp gemide sefere devam edenlerin çocukları – gemide büyüdüler ancak geminin nasıl hareket ettiğine, yönünü nasıl bulduğuna dair hemen hiçbir şey dinlemediler. Tahiti’deki yaşamın ne kadar güzel, ne kadar eğlenceli, rahat, öforik olduğunu dinlediler. Çevrelerine bakınca, fakat, hiç de öyle bir yaşam görmüyorlar. Ufka bakınca, hatta, daha karanlık bir yaşam görüyorlar. 

İyi eğitim alarak iyi para kazanmak artık pek mümkün değil. Bir öğretmen çocuğu olarak babam ve annemin gençlik yıllarını dinlediğimde, gittikleri her yerde epey saygı gördüklerini fark ediyorum. Öğretmen hiçbir zaman zengin olmamıştır, düzenli maaşı varsa da bu maaş maddi güç sağlamamıştır. Ancak öğretmen ve hatta eşi, bölgelerindeki çocukların daha güzel, müreffeh ve rahat bir yaşama ulaşmak için yegane yolun rehberi olduklarından saygı görüyorlardı. Bugün öğretmen saygı görüyor mu? Saygı görmemesinin sebebi maddi gücünün yokluğu yahut sayısının artması mı? Sanmıyorum. Artık iyi eğitimin bir anlamının olmaması bence asıl sebeptir – AKP, vaktiyle FETÖ’ye soruları çalabildiği ve biçimsiz oğlu-kızını polis, asker, bürokrat yapabildiği için sempati duyan milyonların partisi. Artık soru çalan bir yapıyı (şimdilik) ayakta tutamadığı için, soruları anlamsızlaştırıyor. İyi eğitim almak değil, doğru tarikata girmek, doğru insanlarla arkadaşlık kurmak, doğru yerlere yalakalık yapmak – sınıf atlamanın yegane yolu bu ve komiktir ki, AKP beceriksizliği Türkiye’yi çok daha sorunlu bir ekonomiye mecbur bıraktığı için bu yöntemle sınıf atlayabilecek olan insan sayısı eski Türkiye’ye göre daha sınırlıdır. Belki de bu yüzden bu yöntem daha fazla itibar görüyor: İnsanlar şanslı bir grup azınlık içinde olmayı, emek vererek refah ve rahatlık elde eden geniş bir kesim içinde olmaktan yeğ görüyorlar çünkü neredeyse sıfır maliyetle çok daha büyük kazanım, küçük kafalarındaki oyun teorisi denkleminde daha tercih edilebilir halde.

Uzun vadeli dostluklar kurmak, uzun vadeli planlar yapmak, uzun vadeli ilişkiler kurmak (hatta uzun yazılar okumak!) imkansız ve riskli. Her an her şeyin değişebildiği Türkiye’de bir genç neden uzun vadeli düşünsün? Kültürümüz zaten kısa vadeli düşünme meylinin yüksek olduğu bir kültür. Bir de çevreden gelen mesajlar uzun vadeli düşünme ve hareket etmeyi olumsuz kodlayınca, ortaya tuhaf bir gençlik çıkıyor. Büyük politik anlatıların “çöktüğü”ne dair küresel zırvanın etkisi, büyük politik kumpasların mağduru olan insanların o kumpasların karşısına eşit büyüklükte bir anlatıyla çıkmasını engelliyor. Kimlik bunalımı nedeniyle bu gençler kendilerini milliyetçi, sosyalist, liberal (…) adlandırsalar da, bu kimliklerle kurdukları ilişki tamamıyla tatmin zaviyesinden: Hemen hiçbirinde büyük bir emek, fedakarlık, uzun vadeli örgütlenme göremiyoruz. Bu gençliğin politik liderleri, düşünürleri, kanaat önderleri yok – pop ikonları var ve bu yüzden. Kendisine milliyetçi diyenleri iyi hissettirecek laflar eden sosyal medya ünlüleri – bütün aradıkları bundan ibaret. Bu satırların yazarının kitapları ve derinlikli makaleleri yerine YouTube performanslarının daha bilinir olması da bu yüzden: Milliyetçiliğin ne olduğu, ne yapması gerektiği çoğunun umurunda değil, ulusal podyuma çıkıp milliyetçileri “cool” bir şekilde temsil eden bir ikon umurlarında. Bu yazının uzunluğunu görünce, mesela, hiçbirisi okumayacak. Kendilerini ne kadar aşağıladığımı da göremeyecekler. Belki de bu yüzden beni seven kısmı, sevmeye devam edecek – onlardan nasıl tiksindiğimi fark edemeyecekler bile. Zavallıca!

Bu gidişatın sorumlusu olarak gördükleri politik yapılara karşı çıktıklarında, haklarını yemeyelim, kendi suçları olmadan başarısız oluyorlar. CHP’de tarikatçı, Kürtçü, sol liberal deli görüyorlar. İYİ Parti’ye bel bağlıyorlar, kendileriyle hiç alakası olmayan tipler verdikleri oylarla meclise giriyor, kazık attıkları yetmezmiş gibi dalga geçiyorlar. Buna kızıp Zafer Partisi’ne gidiyorlar, alternatif diye yoktan var ettikleri adam (ki ben Sinan Oğan konusunda insanları uyardığımda bir yığın delinin linçine uğramıştım. Ahlaksız sürünün kısm-ı küllisi özür bile dilemedi.) onları kolay satılabilir gördüğünden hemen satıp, yine hayal kırıklığına uğratıyor. Bu kadar ihanete uğramış hisseden bir gençliğin politik aktivist olmasını ve bunu sağlıklı yapmasını bekleyemeyiz. Fakat unutmamamız gereken hususlardan biri, bu kadar kolay ihanete uğrayabiliyor olmalarının nedeninin düşünce ve davranışlarındaki kısa vadelilik, savrukluk, hafızasızlık, hesapsızlık olmasıdır.

Alt kırılımını daha da çeşitlendirmemizin mümkün olduğu bu manzarayı tecrübe eden ve hem öncekilerle hem dünyanın kalanıyla kendisini sürekli kıyas eden gençlerin radikalleşmemesi mucizedir. Üstelik post-modern yıkıcılık radikalleşmenin önündeki bütün engelleri kaldırdı. Kimse yerinde değil, kimliğiyle barışık değil, kimse daha iyi, daha güzel, daha gerçek için çalışmaya koşullanmıyor da, zaman zaman zihninde beliren ve yok edilmesi gereken en aşağılık, aptalca yahut iğrenç fikrin dahi muteber olduğu vaazını duyuyor. Mevcut dünyada kimse kahraman olamıyor; mizacı en yumuşak olanlar kendilerini başıboş köpeklere, kadın gibi giyinen erkeklerin haklarını korumaya yahut Filistinli örgütlerin İsrail’e ve Yahudilere uygulamak istediği soykırım kampanyasına adıyorlar. Bu sayede küçük ve anlamsız dünyalarında kendilerini yüce, güçlü, asil (…) hissedebiliyorlar. Mizacı başka türlü olanlarsa, yıkımın eli olmayı arzuluyor ve fırsat bulduklarında yapıyorlar: Breivik, Tarant, Arda Küçükyetim… 

Eskişehir Saldırısı

Arda Küçükyetim eline bıçak alıp “böcek” dediği yaşlı erkeklere saldırdığında medya bunu “oyunlardan etkilenmiş!” diyerek servis etti ve geçen zamanda hala aynı analizlerin devam ettiğini görüyorum. Gençliğin biraz olsun “kaçış” hissi yaşayıp rahatlamak için kullandığı bir aracı böyle öcüleştirmek, radikalleşmeyi artıracak tedbirlerin meşrulaşmasına zemin hazırlar da her şeyi yasaklamasıyla meşhur AKP hükumeti oyunlara da yasaklar getirirse, Arda Küçükyetimler artacak.

Özellikle online oyunların radikalleşen ağlarda bir devşirme sahası olarak kullanıldığı sır değil. Fakat bunu oyunlarda yapamasalar Facebook’ta, Twitter’da, Telegram’da, İnstagram’da – bütün bunları kesersen okulda, kafede, meyhanede yapacaklar – yapıyorlar da. Zira radikalleşmeleri için uygun bir ortam var. 

Küçükyetim’in manifestosunu okudum. Türkçe yazmayı beceremeyen, cümle kuramayan, kelime dağarcığı aşırı sınırlı bir çocuk, kendince sınıflara ayırdığı bütün insanlara “beyinsiz” demiş. Kendisinin beyinsiz, cahil ve beceriksiz bir çocuk olduğunun farkında değil. Çünkü hem post-modernizm hem Türkiye’ye özel olarak AKP, neyin değer, neyin yetenek, neyin üstünlük olduğuna dair kanaatlerimizi ya bozdu ya bulanıklaştırdı. Önüne toplum tarafından “şu şu şu değerler, eylemler, özellikler üstündür, iyidir, ulaşılasıdır; şu şu şunlar ise kötüdür, aşağılıktır, uzak durulasıdır” diyerek net ve herkes tarafından uyulan bir tablo konmamış. 18 yaşındaki bir genç erkek, her şeyden evvel testosteron baskısıyla, dişiler tarafından arzu edilebilir “daha iyi”, “daha güçlü”, “daha güzel” olmak ister. Bunu başarması için sağlıklı değerler çerçevesi ve yöntemler yoksa, bu çerçeveyi kendi boş kafasında, tecrübesiz zihniyle çizer ve kendince ulaşmaya çalışır. Aile hikayesinde sorunlar varsa – ki babasından hep hakaretle bahsediyor ve videosunda görebildiğim kadarıyla babasına benzeyen yaşlı erkekleri hedef alıyor – kahraman olmak için birilerini bıçaklayacak hale gelmesi işten bile değildir. Normal ve düzgün yaşam için daha fazla çapası olanlar, mesela, bu kadar zararlı hale gelemiyorlar da, endirekt zarar veriyorlar: Başıboş köpekleri savunmak ve beslemek gibi.

Küçükyetim’in manifestosu ve eyleminde bir başka dikkate değer husus, salt yıkıcı olması, hiçbir alternatif önerisi yok. Çözümsüzlüğün yukarıda anlatıldığı gibi yegane sonuç olduğu bir ülkede, geleceğini karanlık gören, kimlik bunalımına giren, anlamsızlaşan bir gencin herkese ve her şeye zarar vermesi beklendiktir. Hatta diyebiliriz ki Küçükyetim açıkça ve ses getiren bir eylemle zarar verdiği için iyidir bile, en azından tutuklanıp toplumdan tecrit edilebildi. Fakat Küçükyetim gibi açık bir teröriste dönüşemeyen daha örtük radikaller toplumu bir arada tutan günlük ve küçük iyilikleri ortadan kaldırır ve sabote ederler. Toplumun çözülmesine neden olurlar. Bu yeni tip, bu bakımdan, IŞİD militanlarından bile aşağılıktır; en menfur eylemleri düzenleyen İslamcı militan, hiç değilse -bence sorunlu ve aşağılık da olsa- bir hilafet yaratmak için bu yıkıcılığı araç olarak görüyor. Yeni serpilen radikallerimiz için bir alternatif yok – yalnızca gemiyi batırmak istiyorlar. 

Bu işin bir başka boyutu da, “doğal” nedenlerden ötürü ortaya çıkan radikalleşme zemininin kullanılması. Göçmenliğin radikalliği beslediğini söylemiştik – Türkistanlı göçmenlerin ilk durak olarak göçtükleri Rusya’da radikalleşip Rusya’nın ders vermek istediği ülkelerde eylemler düzenlemesi manidar değil midir?  Toplumda yükselen taleplere cevap vermeyen anaakım siyasetin temsilcilerin karşı yükselen yeni sağın birçok aktöründe Rus finansmanına rastlamamız ilginç değil midir? 

Türkiye’de bir süre önce, mesela, tuhaf bir grup “online genç” ortaya çıkmış ve asmalı kesmeli bir manifesto yayımlamışlardı. Ne milliyetçi çevrelerce tanınıp bilinen, ne birikimi, ne karizması, ne hikayesi olan gençlerdi. Ancak sözde göçmen karşıtı manifestoları yayımlanınca birden fırtına koptu. Göçmen karşıtları terörist olarak hedefe kondular. Düzenleyeceklerini belirttikleri toplantılara katılan bile yoktu, en son ilan ettikleri eyleme de kimse katılmadı. Bu tutmayınca bu defa milliyetçi gazetecilerin bir kısmını tutukladılar. Hükumet, kaçak göçmenlerden doğan memnuniyetsizliğin radikalleşmesini istiyor zira; haklı taleplerin karşısına ancak, bu talep sahiplerinden bir kısmının iğrenç, korkunç, sansasyonel eylemler yapması, adına “çerçeveleme” dediğimiz propaganda yöntemine malzeme sağlayacak ve kaçak göçmenlerden şikayet edenler bir anda tu kaka olup insanlar emrivakiye razı edilecek. 

Küçükyetim’in dahil olduğu mesajlaşma gruplarından gördüğüm kadarıyla bu işte de tuhaf etki ajanları var. Bu tür bir eylemin yapılması için teşvik edici konuşan ancak kimliği belli olmayan online karakterler. Böyle bir ortamın oluşmasında da AKP’nin etkisi var bu arada: Türkiye’de çok az insan görüşlerini gerçek adıyla yazabiliyor zira yalnız devlet kadrosunda çalışanlar için değil, herkes için görüş belirtmek ocak sönmesiyle eş anlamlı olabiliyor. Böyle bir ortamda takma adlı ne idüğü belirsiz tipler, kendisi de takma ad kullanan anonim sürüleri istediği gibi sevk ve idare edebiliyorlar. Bunu başarmaları yalnız etkili içerik üretmelerinden değil, kontrol edilen çeşitli ağlarla desteklenmeleri ve ciddi maddi güç gerektiren yöntemleri kullanmalarından ileri geliyor.

Hele, teyit edemediğim bir bilgi geldi ki gerçekse korkunç: Arda Küçükyetim basit bir suçtan açık cezaevine alınmış ve yakın zamanda firar etmiş. Hala teyit etmek için uğraşıyorum.

Biz “eski kafalı” modernistler modern değerleri yeniden muteber hale getiremezsek, yeni ve temiz, ayakları yere basan bir milliyetçilik anlayışını yaygınlaştırıp Türk kimliğini hem düşmanlık eden hem de Türk göründüğü halde muzır olan “iç mihrak”ların taarruzuna karşı tahkim edemezsek, düzgün ve sağlıklı zihinlerin önerilerini takip edilir hale getiremezsek bu post-modern kaosun çocukları memleketimizi mahvedecekler.

Bahadırhan Dinçaslan