Bu yazı, Sasha de Vogel'in Guardian'da yayımlanan "How Putin’s regime stifled anti-war protests in Russia" başlıklı yazısının çevirisidir.
Geride bıraktığımız iki haftada Ruslar, ülkelerinin Ukrayna'yı işgalinin kendi adlarına yapılmış bir eylem olmadığına inançlarını göstermek için para cezalarıyla, 15 yıla kadar hapisle, fiziksel şiddet ve daha fazlasıyla karşı karşıya kalma tehlikesini göze aldı. Bu satırları yazdığım sıradaki verilere göre 24 Şubat'tan bu yana 13 bin 789 protestocu gözaltına alındı. Twitter'da dolaşan ve tutuklu sayısının arttığını öğrenen biri, savaş karşıtı hareketin Vladimir Putin'in Ukrayna'yı işgaline tehdit teşkil edebileceğini düşünebilir. Fakat sahadaki hakikat farklı: Savaş karşıtı hareket küçük, zayıf ve ciddi engellerle karşı karşıya.
Gözaltı sayısı çarpıcı olmakla beraber, protestolara yüksek katılım olduğunu düşündürmemeli. Zira gözaltı oranı muhtemeldir ki normalden çok daha yüksek. Fotoğraflar birçok kentte gösterilere katılan insanların sayısının en çok birkaç düzine ile birkaç yüz arasında değiştiğini, Moskova ve St. Petersburg'da ise belki binlere ulaştığını gösteriyor.
Protesto konu olduğunda büyüklük mühimdir. Katılım arttıkça bireysel olarak baskı görme riski genellikle düştüğü için daha büyük bir protestoya katılmak ekseriyetle daha emniyetlidir. Ayrıca boyut, kamuoyuna bir mesaj taşıyabilecek görünürlüğü elde etmek için de önem taşır. Protestolar, muhalefetin ve hatta savaşa dair önemli bilgilerin Rus kamuoyuna duyurulmasında önemli bir rol üstlenebilir. Fakat medyaya sansürdeki olağanüstü artış, hür basının birdenbire ortadan kaldırılması, başat sosyal medya platformlarının kısıtlanması ve propagandaya yaygınlık kazandırılması dikkate alınırsa bu protestolar, Batılılar için Rus kamuoyundan daha görünür vaziyette.
Bunun yanı sıra protestolar statükonun bozulmasına yol açmak için de çok çok küçük. Protestonun etkinliğinin bir başka önemli ölçüsü de budur. Sık sık alıntılanan, Erica Chenoweth ve Maria J. Stephan'a ait bir istatistik, nüfusun yüzde 3,5'inin protestolara katılması halinde başarılı olma ihtimalinin yüksek olduğunu ortaya koyuyor. Rusya için bu sayı yaklaşık 5 milyon insana tekabül ediyor. Moskova'daki protestolara katılım yüz binlere dahi ulaşsa tüm siyasi varlığı şimdiden bu savaşın sonucuna bağlı olan halktan uzak otokrat Putin'in protestocuların taleplerine boyun eğeceğine inanmak için çok az neden var.
Gözaltı sayısı çarpıcı olmakla beraber, protestolara yüksek katılım olduğunu düşündürmemeli. Zira gözaltı oranı muhtemeldir ki normalden çok daha yüksek. Fotoğraflar birçok kentte gösterilere katılan insanların sayısının en çok birkaç düzine ile birkaç yüz arasında değiştiğini, Moskova ve St. Petersburg'da ise belki binlere ulaştığını gösteriyor.
Protesto konu olduğunda büyüklük mühimdir. Katılım arttıkça bireysel olarak baskı görme riski genellikle düştüğü için daha büyük bir protestoya katılmak ekseriyetle daha emniyetlidir. Ayrıca boyut, kamuoyuna bir mesaj taşıyabilecek görünürlüğü elde etmek için de önem taşır. Protestolar, muhalefetin ve hatta savaşa dair önemli bilgilerin Rus kamuoyuna duyurulmasında önemli bir rol üstlenebilir. Fakat medyaya sansürdeki olağanüstü artış, hür basının birdenbire ortadan kaldırılması, başat sosyal medya platformlarının kısıtlanması ve propagandaya yaygınlık kazandırılması dikkate alınırsa bu protestolar, Batılılar için Rus kamuoyundan daha görünür vaziyette.
Bunun yanı sıra protestolar statükonun bozulmasına yol açmak için de çok çok küçük. Protestonun etkinliğinin bir başka önemli ölçüsü de budur. Sık sık alıntılanan, Erica Chenoweth ve Maria J. Stephan'a ait bir istatistik, nüfusun yüzde 3,5'inin protestolara katılması halinde başarılı olma ihtimalinin yüksek olduğunu ortaya koyuyor. Rusya için bu sayı yaklaşık 5 milyon insana tekabül ediyor. Moskova'daki protestolara katılım yüz binlere dahi ulaşsa tüm siyasi varlığı şimdiden bu savaşın sonucuna bağlı olan halktan uzak otokrat Putin'in protestocuların taleplerine boyun eğeceğine inanmak için çok az neden var.
Protestolar Neden Daha Büyük Değil?
Birçok Rus savaşa karşı da olsa diğerleri bundan pek haberdar değil. Rusların tamamına yakını haberleri Rusya'nın Ukrayna'daki eylemlerini "özel askeri operasyon" olarak nitelemesi için sıkı talimat alan devlet medyasından alıyor ve "savaş", "saldırı" veya "işgal" terimlerini kullanmak artık suç. Rusların devlet çizgisine ne kadar bağlı olduğunu tahmin etmek zor ama yanlış bilgi ve propaganda akıl almaz derecede yaygın.
Siyasi muhalefetin büyük bir kısmı son birkaç yılda yok edildi ve savaş karşıtı bir girişimi örgütleyemiyor. Ocak 2021'de Aleksey Navalnıy'a destek amacıyla düzenlenen protestolar sonrasında Navalnıy'a yakın oluşumlar "aşırılıkçı" ilan edildi ve fiilen ortadan kaldırıldı. Yabloko gibi Rusya çapında teşkilatlanmış olan muhalif siyasi partilerinse ciddi cezalar almayı ve takipçilerini rejimin demir yumruğuyla karşı karşıya bırakmayı göze alması imkansıza yakın.
Manzara, ferdi akvitistler için de kasvetli. Birçok muhalif kendi kendisini sürgüne gönderiyor ve protesto çağrısı yapmak için ahlaki otoriteye ne de sosyal medya erişimine sahip. İşgalin başladığı gün protesto çağrısı yapan bir paylaşımda bulunan ve birkaç saat sonra gözaltına alınan Marina Litvinovich gibi Rusya'da olanlar da süratle bastırılıyorlar. Baskıcı manzara her gün ortaya çıkan yeni sonuçlarla hızla değişiyor ve birçok potansiyel protestocu çoktan ülkeyi terk etmeye başladı.
Hasılı, Rusya'daki gibi bir "savaş karşıtı hareket" olmaz. Ülke genelindeki savaş karşıtı protestolar onları koordine eden herhangi bir organ olmadan meydana geliyor. Birçoğu kişisel tanışıklıklar ve sosyal medya paylaşımları aracılığıyla planlandı. Bazı protestolar savaş karşıtlarının benzer düşünen birilerini bulma ümidiyle en yakın şehir merkezine gitmesiyle oldu. Protestoların çoğu tek kişilik grevlerden ibaret.
Rus savaş karşıtı hareketi halihazırda harbin gidişatını değiştirecek gibi görünmüyor, ancak bu hiçbir etkisi olmayacak demek de değil. Baskılar genellikle protestoda yenilik doğurur ve yeni liderler ile örgütleyiciler yaratabilir. Misalen Rusya'da mazisi gerilere uzanan bir siyasi aktivizm geçmişine sahip bir grup olan asker anneleri, askerlerin kıyıma uğramasına karşı bir araya gelebilir.
Yaptırımların neticeleri toplum çapında hissedildikçe daha fazla Rus harbe karşı durabilir. Maaş ödemelerinde gecikmeler, enflasyon ve eriyen emekli maaşları gibi birtakım ekonomik sıkıntılara karşı protestolar Putin döneminde yaygındı lakin Ruslar, 2014'te Kırım işgalinden sonra yaşanan ekonomik krizde olduğu gibi ekonomi kötüye gittiğinde başlarını öne eğme eğilimine de sahipler.
Savaş karşıtı protestolar küçük çaplı kalsa dahi dünyaya Putin'in tüm Rusların iradesini temsil etmediğini ispat ediyor.
Siyasi muhalefetin büyük bir kısmı son birkaç yılda yok edildi ve savaş karşıtı bir girişimi örgütleyemiyor. Ocak 2021'de Aleksey Navalnıy'a destek amacıyla düzenlenen protestolar sonrasında Navalnıy'a yakın oluşumlar "aşırılıkçı" ilan edildi ve fiilen ortadan kaldırıldı. Yabloko gibi Rusya çapında teşkilatlanmış olan muhalif siyasi partilerinse ciddi cezalar almayı ve takipçilerini rejimin demir yumruğuyla karşı karşıya bırakmayı göze alması imkansıza yakın.
Manzara, ferdi akvitistler için de kasvetli. Birçok muhalif kendi kendisini sürgüne gönderiyor ve protesto çağrısı yapmak için ahlaki otoriteye ne de sosyal medya erişimine sahip. İşgalin başladığı gün protesto çağrısı yapan bir paylaşımda bulunan ve birkaç saat sonra gözaltına alınan Marina Litvinovich gibi Rusya'da olanlar da süratle bastırılıyorlar. Baskıcı manzara her gün ortaya çıkan yeni sonuçlarla hızla değişiyor ve birçok potansiyel protestocu çoktan ülkeyi terk etmeye başladı.
Hasılı, Rusya'daki gibi bir "savaş karşıtı hareket" olmaz. Ülke genelindeki savaş karşıtı protestolar onları koordine eden herhangi bir organ olmadan meydana geliyor. Birçoğu kişisel tanışıklıklar ve sosyal medya paylaşımları aracılığıyla planlandı. Bazı protestolar savaş karşıtlarının benzer düşünen birilerini bulma ümidiyle en yakın şehir merkezine gitmesiyle oldu. Protestoların çoğu tek kişilik grevlerden ibaret.
Rus savaş karşıtı hareketi halihazırda harbin gidişatını değiştirecek gibi görünmüyor, ancak bu hiçbir etkisi olmayacak demek de değil. Baskılar genellikle protestoda yenilik doğurur ve yeni liderler ile örgütleyiciler yaratabilir. Misalen Rusya'da mazisi gerilere uzanan bir siyasi aktivizm geçmişine sahip bir grup olan asker anneleri, askerlerin kıyıma uğramasına karşı bir araya gelebilir.
Yaptırımların neticeleri toplum çapında hissedildikçe daha fazla Rus harbe karşı durabilir. Maaş ödemelerinde gecikmeler, enflasyon ve eriyen emekli maaşları gibi birtakım ekonomik sıkıntılara karşı protestolar Putin döneminde yaygındı lakin Ruslar, 2014'te Kırım işgalinden sonra yaşanan ekonomik krizde olduğu gibi ekonomi kötüye gittiğinde başlarını öne eğme eğilimine de sahipler.
Savaş karşıtı protestolar küçük çaplı kalsa dahi dünyaya Putin'in tüm Rusların iradesini temsil etmediğini ispat ediyor.
Sasha de Vogel: New York Üniversitesi'nde doktora sonrası siyaset bilimci. Rusya, otoriteryenizm ve protesto üzerine çalıştı.